Ρωσσικά στοιχήματα στην Εγγύς Ανατολή

Η τριχοτόμηση της Συρίας και η επέλαση των Ισλαμιστών στο Ιράκ δεν αφήνει αμφιβολία ότι ο επίσημος χάρτης της Μέσης Ανατολής βαίνει προς ριζική επαναχάραξη. Η αποικιοκρατική συμφωνία Sykes-Picot είναι σε κάθε περίπτωση ξεπερασμένη, καθώς οι εθνοτικές και θρησκευτικές διαφορές των λαών της περιοχής έχουν αναδυθεί με τον πλέον οξύ τρόπο. Η αντίθεση των σουνιτών με το σιιτικό τόξο, που εκτείνεται από τις ακτές της Μεσογείου μέχρι το Ιράν και το Πακιστάν, έχει πάρει την μορφή της καθολικής αντιπαράθεσης. Εν μέσω αυτής της σύγκρουσης, ο κουρδικός παράγων προβάλει πλέον ως τον νέο σημαντικό παίκτη της Μέσης Ανατολής.

Η τρέχουσα πράξη του μεσανατολικού δράματος συμπίπτει χρονικά με ένα νέο γύρο αντιπαράθεσης, ανάλογη του ψυχρού πολέμου, μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας. Η έναρξη αυτής της περιόδου σηματοδοτείται τυπικά από τις εξελίξεις στην Ουκρανία -στις ανατολικές περιφέρειες της οποίας διεξάγεται εμφύλιος πόλεμος. Τα γεγονότα, όμως, που την επίσπευσαν σχετίζονται άμεσα με τα τεκταινόμενα στη Μέση Ανατολή και ιδιαίτερα στη Συρία. Η αντοχή του καθεστώτος του Μπασάρ Αλ Άσαντ, στενού συμμάχου της Μόσχας, απέναντι σε φιλοδυτικές, κοσμικές και ισλαμιστικές, οργανώσεις, σε έναν σκληρό εμφύλιο που κρατά από το 2011, σήμανε το τέλος της «αραβικής άνοιξης» αλλά συνιστά και μια έμμεση νίκη της Ρωσίας. Και αυτό τη στιγμή που ο πρόεδρός της επιδιώκει να εμφανίσει τη χώρα του ότι επανακάμπτει ως παγκόσμιος πόλος ισχύος. Οι επιπτώσεις για την Ουάσιγκτον, αν άφηνε αναπάντητη την πρόκληση, θα ήταν πολύ πιο αρνητικές από τη μείωση του γοήτρου της. Η απάντηση δόθηκε, επομένως, κατευθείαν στη ρωσική αυλή. Κοινό και καθοριστικό στοιχείο και στις δύο κρίσεις η άμεση σχέση τους με τον σκληρό ανταγωνισμό για τον έλεγχο των ροών πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Η Σοβιετική Ένωση, από τη δεκαετία του 1970, είχε σαφώς μειωμένη παρουσία στην Μέση Ανατολή. Εντούτοις, το ειδικό βάρος της Μόσχας καθόριζε τις ισορροπίες. Άλλωστε, διόλου συμπτωματικά ο πρώτος πόλεμος του Κόλπου συνέπεσε με το χρόνο διάλυσης της σοβιετικής αυτοκρατορίας. Η παγκόσμια ηγεμονία των ΗΠΑ σφραγίστηκε στη Μεσοποταμία.  Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1990, η Ρωσσία βρέθηκε σε συνεχή υποχώρηση σε όλα τα γεωπολιτικά υποσυστήματα. Επί της ουσίας αγωνιζόταν για την ίδια την υπόστασή της, καθώς η οικονομική κατάρρευση και ο τσετσενικός πόλεμος την είχαν εξουθενώσει. Μόνον μετά την άνοδο του Πούτιν και την ισχυροποίησή του στην εξουσία θα σημειωθεί η πρώτη σοβαρή δραστηριοποίηση στην ευρύτερη περιοχή. Οι κινήσεις αυτές συνέπεσαν με το δεύτερο πόλεμο του Κόλπου, που ανέτρεψε τον Σαντάμ Χουσεΐν.

Εφεξής, οι στόχοι της ρωσικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή θα έχουν ως βασικές κατευθύνσεις:

·         Στήριξη του Άσαντ στη Συρία, ώστε να εξασφαλισθεί η συνέχιση της μοναδικής μόνιμης στρατιωτικής παρουσίας της Ρωσσίας στην ανατολική Μεσόγειο, καθώς, στη συριακή πόλη Ταρτούς λειτουργεί ρωσική ναυτική βάση. Μάλιστα, η Μόσχα χάρισε το 73% από τα 13 δις του χρέους της Συρίας προς τη Σοβιετική Ένωση. Ιδιαίτερα μετά το 2011, η βοήθεια που έλαβε η Δαμασκός σε στρατιωτικό υλικό και συμβούλους από τη Ρωσσία ήταν τεράστια, όπως επίσης και η διπλωματική αρωγή στο διεθνές επίπεδο.

·         Διατήρηση των φιλικών σχέσεων με το Ιράν, το οποίο αποτελεί τον ισχυρότερο αντίπαλο για τις ΗΠΑ και το Ισραήλ στη Μέση Ανατολή. Το πλέον ευαίσθητο στοιχείο της συνεργασίας των δύο είναι ασφαλώς το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Ο σχεδιασμός της κατασκευής μέχρι 20 πυρηνικών σταθμών θα στοιχίσει πολλά δις. δολ. και η Ρωσσία έχει αρχικά συμφωνήσει να κατασκευάσει τους τέσσερεις από αυτούς. Το Ιράν θα μπορούσε να αποτελέσει, σε περίπτωση όξυνσης της σύγκρουσης της Μόσχας με τη Δύση, την μια πλευρά ενός ευρασιατικού κολοσσιαίου τριγώνου που οι άλλες του πλευρές θα είναι η Ρωσσία και η Κίνα.

·         Αντιμετώπιση του φονταμενταλιστικού ισλαμισμού, όπως εκδηλώνεται από τα σουνιτικό σαλαφιστικό κίνημα. Η επιλογή της Μόσχας εκπορεύεται από την ανάγκη αντιμετώπισης ανάλογων κινημάτων στο εσωτερικό της, κυρίως στο Βόρειο Καύκασο. Άλλωστε, είναι εκατοντάδες οι μουσουλμάνοι της Ρωσσίας που πολεμούν στο πλευρό των ισλαμιστών στη Συρία. Στην πραγματικότητα, ο Βόρειος Καύκασος αποτελεί την κορυφή του κάθετου άξονα που ενώνει τους σουνίτες μέχρι την αραβική χερσόνησο. Στον άξονα αυτόν παρεμβάλλονται σιιτικοί πληθυσμοί και οι Κούρδοι, στους οποίους υπερισχύει η εθνική συνείδηση της θρησκευτικής. Εύλογο είναι, λοιπόν, σε αυτούς τους πληθυσμούς να διατηρεί τα ερείσματά της η ρωσσική διπλωματία.

·         Διεύρυνση των οικονομικών συναλλαγών με τις χώρες της περιοχής, μέσω της πώλησης όπλων και επενδύσεων στο τομέα του πετρελαίου. Ειδικότερα, 27% των εξαγωγών ρωσσικών όπλων μεταξύ 2008 και 2012 κατευθύνθηκαν στη Μέση Ανατολή (13% στη Συρία)και στη Βόρεια Αφρική. Επίσης, μέσω  της Δαμασκού έχει εξοπλιστεί η πανίσχυρη σιιστική οργάνωση του Λιβάνου Χετζμπολλάχ με ρωσσικό οπλισμό. Αναμφίβολα, εξαιρετικά σημαντική για τις νέες ισορροπίες που διαμορφώνονται είναι η συμφωνία για αγορά στρατιωτικού υλικού από την Αίγυπτο. Είναι αξιοσημείωτο ότι αυτή κλείστηκε σε επίσκεψή του νυν προέδρου της Αλ Σίσι στη Μόσχα, το περασμένο Φεβρουάριο, και ήταν η πρώτη ανάλογη επίσκεψη τα τελευταία 40 έτη!  

Σε ότι αφορά την εκμετάλλευση πετρελαϊκών κοιτασμάτων αξίζει να αναφερθεί ότι η ρωσσική Lukoil έχει υπογράψει συμφωνίες στο Ιράκ ύψους 4 δις δολ.. Την ίδια ώρα, η Gazprom Neft, έχει ανάλογες συμφωνίες με την Κουρδική Διοίκηση στο βορρά, και σχεδιάζει να επενδύσει εκεί 1 δις, μέχρι το 2015.

Η προσπάθεια της Μόσχας να διατηρήσει ισορροπίες μεταξύ της Βαγδάτης και της Ερμπίλ έχει προκαλέσει αντίστοιχες αντιδράσεις Η Ρωσσία, πάντως, διατηρεί μακρά ιστορία φιλικών σχέσεων με τους Κούρδους λόγω της στήριξης το 1946, της Σοβιετικής Ένωσης προς την Κουρδική Αυτόνομη Δημοκρατία στο Μαχαμπάντ του Ιρανικού Κουρδιστάν. Επίσης, ο Μουλλά Μουσταφά Μπαρζανί, από το Ιράκ, με χιλιάδες μαχητές του, βρήκαν καταφύγιο στη Σοβιετική Ένωση το 1947. Για το γεγονός αυτό έγινε μνεία και κατά την επίσκεψη του γιού του Μασούντ, προέδρου του Ιρακινού Κουρδιστάν, τη Μόσχα το 2013.

Οι Κούρδοι ασφαλώς, στηρίζονται κυρίως από τη Δύση και το Ισραήλ, κι εδώ ο ρωσικός  παράγων παίζει δευτερεύοντα ρόλο. Σε κάθε περίπτωση, οι επαφές της Μόσχας με τους Κούρδους, κι όσο το ΠΚΚ δεν χαρακτηρίζεται τρομοκρατική οργάνωση, δημιουργούν εκνευρισμό στην Άγκυρα. Την ίδια ώρα η Τουρκία έχει αναδειχθεί σε μεγάλο οικονομικό εταίρο της Ρωσσίας, καθώς ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών τους προβλέπεται να φθάσει τα 100 δις δολ.!

Αναμφίβολα, η ρωσσική πολιτική έχει φέρει τη Μόσχα σε αντιπαράθεση με μια σειρά από χώρες, κυρίως τη Σαουδική Αραβία και το Κατάρ αλλά και το Ισραήλ, που ανησυχεί, εκτός των προαναφερθέντων στοιχείων, και για τις επαφές της Ρωσσίας με τη Χαμάς.

Εν κατακλείδι, το παιχνίδι στη Μέση Ανατολή θα κρίνει καταλυτικά τις νέες παγκόσμιες ισορροπίες και τη δυνατότητα να αμφισβητηθεί σοβαρά η αμερικανική παγκόσμια ηγεμονία από τη Ρωσσία, ή από μια συμμαχία κρατών.

*Tο άρθρο δημοσιεύεται στο περιοδικό "Νέα Πολιτική", τεύχος 10, Καλοκαίρι 2014

http://neapolitiki.gr/%CF%81%CF%89%CF%83%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%B9%CF%87%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CE%B3%CE%B3%CF%8D%CF%82-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%BB/