Ο Νικολάι Μπερντιάγιεφ για το βιβλίο του Σεργκέι Μπουλγκάκωφ "Ο Καρλ Μαρξ ως θρησκευτικός τύπος"

Mikhail Nesterov, "Φιλόσοφοι" (1917),
Πάβελ Φλορένσκυ και Σεργκέι Μπουλγκάκωφ

Κριτικό σημείωμα στο βιβλίο του καθ. Σεργκέι Μπουλγκάκωφ «ο Καρλ Μαρξ ως θρησκευτικός τύπος» 

Ο Σεργκέι Νικολάγιεβιτς Μπουλγκάκωφ είναι ένας πρώην μαρξιστής, που πέρασε μια προσωπική κρίση, την οποία ο ίδιος την ονομάτισε στον τίτλο της συλλογής «Από τον μαρξισμό στον ιδεαλισμό», και βρήκε διέξοδο απ’ αυτήν στη χριστιανική πίστη. Στην πορεία της μακράς πορείας του, ο Μπουλγκάκωφ βίωσε τις ιδέες του, και όλα όσα γράφει έχουν ενδιαφέρον βιωματικό και όχι ακαδημαϊκό. Η προσπάθεια να κατανοήσει κάποιος τη θρησκευτική ψυχολογία του Μαρξ είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, ιδιαίτερα όταν το προσπαθεί ένας πρώην μαρξιστής και νυν χριστιανός.

Ο Μπουλγκάκωφ, εκκινώντας από τη θέση ότι «να προσδιορίσεις το πραγματικό θρησκευτικό κέντρο στον άνθρωπο, να βρεις τον αυθεντικό ψυχικό του πυρήνα, σημαίνει να γνωρίσεις γι’ αυτόν το πιο οικείο και σπουδαιότερο στοιχείο του, έπειτα από το οποίο καθίσταται κατανοητό κάθε εξωτερικό και παράγωγο χαρακτηριστικό. Υπό την έννοια αυτή μπορούμε να μιλήσουμε για θρησκεία σε κάθε άνθρωπο, τόσο για τον αδιάφορο θρησκευτικά όσο και για τον συνειδητό αρνητή κάθε συγκεκριμένης μορφής θρησκευτικότητας».

Ως εκ τούτου, τον, ενσυνείδητα αρνητή κάθε θρησκείας, Μαρξ ο Μπουλγκάκωφ θεωρεί ότι είναι δυνατό να τον ερμηνεύσεις από θρησκευτικής απόψεως. Αναλόγως προσεγγίζει και τον σοσιαλισμό, ο οποίος, εκ πρώτης όψεως, συνιστά φαινόμενο άσχετο με τη θρησκεία.  

«Άλαλη και παθητική η ιστορική σάρκα του σοσιαλισμού μπορεί να εμπνέεται από διαφορετικό πνεύμα και, ανήκουσα αρχικώς στο βασίλειο του φωτός, να είναι ικανή να καταστεί λεία του σκότους».

Η βασική ιδέα του Μπουλγκάκωφ είναι ότι ο Μαρξ έβαλε τη σφραγίδα του πνεύματός του στο ουδέτερο εκ θρησκευτικής απόψεως σοσιαλιστικό κίνημα, και αυτή ήταν η σφραγίδα του μαχητικού αθεϊσμού, αυτό ήταν το αντι-θρησκευτικό και αντι-χριστιανικό πνεύμα.

Ο Μπουλγκάκωφ έκανε χρήση του υπάρχοντος βιογραφικού υλικού για τον χαρακτηρισμό της προσωπικότητας του Μαρξ. Ο Μαρξ ήταν ένας δυσάρεστος άνθρωπος, σ’ αυτόν υπήρχε κάτι το μη αγαθό, αυτό το διαισθάνεσαι στα γραπτά του και επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία της βιογραφίας του. 

Αυταρχική αυτοπεποίθηση, ιδού ποιο ήταν το βασικό χαρακτηριστικό του Μαρξ∙ περιφρόνηση προς την ανθρώπινη ατομικότητα, ιδού το δεύτερο χαρακτηριστικό του, το οποίο προσέδωσε ιδιαίτερη χροιά σε όλον τον μαρξισμό. Η καρδιά του Μαρξ ήταν γεμάτη από μίσος και οργή. Ο μαρξισμός μέσα από κακά αισθήματα θέλει να δημιουργήσει ένα καλό μέλλον. Κατά τη γνώμη του Μπουλγκάκωφ, ο Μαρξ ανήκει στον κύκλο των ανθρώπων που είναι εσωτερικά αλλότριοι της τραγωδίας, ανίκανοι ακόμη και να καταλάβουν το θρησκευτικό πρόβλημα που γεννιέται από τη τραγικότητα του ατομικού πεπρωμένου. Ο Μαρξ δεν ήταν άθεος του τύπου του Ιβάν Καραμάζωφ, ο αθεϊσμός δεν ήταν γι’ αυτόν πόνος και τρόμος, αυτός είναι ένας αυτάρεσκος άθεος, ο οποίος επιδιώκει «να ιάσει τους ανθρώπους από τη θρησκευτική παραφροσύνη, από την πνευματική σκλαβιά». Και αυτός ο αθεϊσμός, αυτή η μάχη με τη θρησκεία και τον χριστιανισμό ήταν, κατά τον Μπουλγκάκωφ, η ψυχή της δραστηριότητάς του, ενέπνευσε όλη του τη θεωρία. 

Έπειτα από τα γενικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του Μαρξ ο Μπουλγκάκωφ διερευνά τις ιδεολογικές ρίζες της κοσμοθεωρίας του. Κατηγορηματικά απορρίπτει τη σχέση του Μαρξ με τον Χέγκελ και επιβεβαιώνει τη σχέση με τον Φόιερμπαχ. «Δεν υφίσταται καμία αλληλοδιάδοχη σχέση μεταξύ του γερμανικού ιδεαλισμού και του μαρξισμού». Μ’ αυτή την κατηγορηματική μορφή ο ισχυρισμός του Μπουλγκάκωφ είναι δύσκολο να υιοθετηθεί. Ο Μαρξ δεν ήταν φιλόσοφος, δεν είχε βαθιά φιλοσοφική παιδεία αλλά η κοσμοθεωρία του είναι στενά συνδεδεμένη με τον εγελειανό πανλογισμό. Ο μαρξισμός εκλογικεύει την ύλη, πιστεύει στην ορθολογικότητα της υλικής διαδικασίας. Ο διαλεκτικός υλισμός είναι μια από τις πλέον τερατώδεις φιλοσοφικές συνθέσεις, αλλά αυτή η πανλογικότητα της υλικής διαδικασίας, ο λογικο-διαλεκτικός χαρακτήρας της εξέλιξης των υλικών παραγωγικών δυνάμεων συνιστά τη ψυχή του μαρξισμού. Ο Μαρξ ήταν παθιασμένος ορθολογιστής, υλιστικός ορθολογιστής, και σε αυτό πήρε πολλά από τον Χέγκελ, αλλά ελάττωσε τον μεγάλο νου του Χέγκελ, τον μετέτρεψε σε μικρό. Οι μεγάλες φιλοδοξίες και οι παραδόσεις του γερμανικού ιδεαλισμού στον μαρξισμό δεν πραγματοποιήθηκαν, αλλά πέθαναν, διακόπηκαν. Όμως το όριο της ορθολογικότητας που επετεύχθη στον εγελιανισμό, στάθηκε η αφετηρία του μαρξισμού. Ο μαρξικός βολονταρισμός αποπνέει ορθολογισμό, πιστεύει στην ορθολογικότητα της υλικής και κοινωνικής εξέλιξης. Πνευματικά συγγενεύει ο Μαρξ με την ορθολογική σχηματοποίηση της παγκόσμιας ιστορίας, την εκλογίκευση της υλικής ζωής του Χέγκελ.

Ο Σόρος, τα "Panama Papers" και ο κοινωνικός μετασχηματισμός της Ευρώπης

«Το «Open Society Foundation» δεν έχει να κάνει σε τίποτα με το όνειρο του Καρλ Πόππερ για μια μελλοντική ''ανοιχτή κοινωνία'', δομημένη πάνω στις αρχές μιας αυθεντικής δημοκρατίας και της ελευθερίας, τονίζει ο αμερικανός πολιτικός αναλυτής Phil Butler, σε άρθρο του στο «New Eastern Outlook». Και προσθέτει ότι ο δισεκατομμυριούχος Τζωρτζ Σόρος έχει εμπλακεί σε ένα τεραστίων διαστάσεων σχέδιο κοινωνικού μετασχηματισμού της Ευρώπης.

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες ο, γεννημένος στη Βουδαπέστη, Αμερικανός μεγιστάνας ασχολήθηκε με τη δημιουργία ενός αχανούς δικτύου ΜΚΟ και μη κερδοσκοπικών εταιρειών στο μετασοβιετικό χώρο και στην Ευρώπη. 

«Tα WikiLeaks μας είπαν ότι τα «Panama Papers» δόθηκαν από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, διάφορες ΜΚΟ του Σόρος και μια σειρά από δυτικούς δημοσιογράφους. Σήμερα υπάρχουν αδιάψευστες αποδείξεις. Ένα τεράστιο δίκτυο έχει στηθεί τις τελευταίες δεκαετίες όχι μόνον για να ελέγχει τις ειδήσεις, αλλά να επηρεάζει ακόμη και το νομικό πλαίσιο βάσει των οποίων λειτουργούν οι κοινωνίες.

Οι αποκαλύψεις των «Panama Papers» είναι απλώς η τελευταία φάση μιας εκστρατείας παραπληροφόρησης που βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και δεκαετίες. Σήμερα ο κόσμος έχει γυρίσει ανάποδα από μια μεγάλη ομάδα δημοσιογράφων και μιας συντεχνίας λακέδων που έχουν θέσει ως στόχο την ανατροπή της αλήθειας».

Αξίζει να σημειωθεί ότι σχολιάζοντας τη διαβόητη διαρροή ο αναλυτής εφιστά την προσοχή στην πολύ «επιλεκτική» προσέγγιση προς την παρουσίαση που κάνουν στα «Panama Papers» τα δυτικά ΜΜΕ. 

«Στις 3 Απριλίου τα «Panama Papers» βγήκαν στα ΜΜΕ όλου του κόσμου και οι συνέπειες ήταν άμεσες. Ένας πρωθυπουργός παραιτήθηκε, και άλλοι παγκόσμιοι ηγέτες είναι κάτω από μια αυξανόμενη πίεση για να λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους. Αλλά οι συνέπειες των διαρροών δεν είναι ομοιόμορφα μοιρασμένες. Τα έγγραφα περιείχαν πολύ περισσότερες πληροφορίες για τις υπεράκτιες δραστηριότητες προσώπων από τον αναπτυσσόμενο κόσμο απ’ ότι στον αναπτυγμένο» όπως ανέφερε το Strategic Forecasting Inc. (Stratfor) γνωστό και ως «σκιώδης CIA».

Ωστόσο η υπηρεσία πληροφοριών με την μεγάλη επιρροή ξέχασε κάπως να αναφέρει ότι αυτό που μεταδόθηκε από τα δυτικά μέσα ενημέρωσης αποτελεί μόνον την κορυφή του παγόβουνου. Οι ενοχλητικές αλήθειες σχετικά με τις υπεράκτιες δραστηριότητες των ανώτερων κυβερνητικών αξιωματούχων, δισεκατομμυριούχων και τραπεζιτών στον αναπτυγμένο κόσμο έχουν εσκεμμένα αποσιωπηθεί.

Η οικονομική κατάσταση της Ουκρανίας δύο χρόνια μετά το "Μαϊντάν"

Ο πρωθυπουργός της Ουκρανίας Αρσένι Γιατσενιούκ παραιτήθηκε (10/4), εν μέσω μιας πολιτικής κρίσης, που αντανακλά μια βαθύτερη κοινωνική κρίση η οποία οξύνθηκε τα δύο χρόνια που μεσολάβησαν από την «εξέγερση του Μαϊντάν» στο Κίεβο. Οι οικονομικοί δείκτες όπως παρουσιάζονται και αναλύονται από την ιστοσελίδα του ουκρανικού καναλιού «112ua» για το τι αφήνει πίσω του ο πρώην πρωθυπουργός είναι ενδεικτική της δύσκολης κατάστασης που έχει περιέλθει η χώρα. Να σημειωθεί ότι η παραίτηση Γιατσενιούκ έγινε, μάλλον με παρασκηνιακή παρέμβαση Μπάιντεν, μετά και το αρνητικό, για την επικύρωση της σύνδεσης Ε.Ε.-Ουκρανίας, ολλανδικό δημοψήφισμα και ενώ σημειώνεται έντονη κινητικότητα στα ανατολικά της χώρας, στο μέτωπο με τις περιοχές που έχουν αποσχισθεί.

του Πάβελ Ιβανώφ

ΑΕΠ - 2013: 184 δις δολ, 2015: 80 δις δολ  

Το ΑΕΠ της Ουκρανίας αυτό το διάστημα έπεσε ραγδαία. Αν το 2013 ανήλθε στα 184 δις δολ. και κατέγραφε αύξηση περίπου 4% το 2014 η Κρατική Στατιστική Υπηρεσία υπολόγισε μόνον 132 δις δολ. και πτώση 28%. Επιπλέον 10% μειώθηκε ο κύριος δείκτης της οικονομίας της χώρας το 2015. Σύμφωνα με τα σημερινά στοιχεία των εμπειρογνωμόνων, ο πραγματικός δείκτης κυμαίνεται στα επίπεδα των 80 δις δολ. Αυτά ισχύουν αν υπολογίσουμε το ΑΕΠ σε δολλάρια. Αν, όμως, κάνουμε τον υπολογισμό με τη γρίβνα, η οικονομία έχει καταγράψει πρωτοφανή ανάπτυξη καθώς περίπου 2 τρις γρίβνα κατέγραψε τα ΑΕΠ το 2015 σε σχέση με τα 1,6 τρις το 2014, και τα 1,45  τρις το 2013.

Ισοτιμία γρίβνας-δολαρίου – 2013: 9,5=1, 2015: 26=1

Αυτό, όμως, οφείλεται στη συναλλαγματική ισοτιμία και στον πληθωρισμό. Αν την πρώτη ημέρα ανάληψης των καθηκόντων του Γιατσενικούκ στον πρωθυπουργικό θώκο (27 Φεβρουαρίου 2014) το δολάριο ανταλλασσόταν με 9,5 γρίβνες, τον Απρίλιο αυξήθηκε στις 11 γρίβνα, στις 27 Νοεμβρίου 2014 στις 16. Έτσι με μεγάλες ή μικρές διακυμάνσεις η ισοτιμία σταδιακά σκαρφάλωσε στο γνωστό μας σήμερα 26 γρίβνα για 1 δολάριο.

Η σχεδόν κατά τρεις φορές υποτιμημένη γρίβνα μπορεί να θεωρηθεί ένα «επίτευγμα» της κυβέρνησης και της Εθνικής Τράπεζας της Ουκρανίας.

Πληθωρισμός 2015: 43%

Η αύξηση των τιμών κατά τα τελευταία δύο χρόνια έσπασε το ίδιο ρεκόρ, όπως και η πτώση του εθνικού νομίσματος μαζί με την παραγωγή. Με το δείκτη στο μηδέν το 2013, το 2014 οι τιμές αυξήθηκαν κατά 25% και άλλο 43% το 2015. Σημαντικό ρόλο στην αύξηση των τιμών έπαιξε η υποτίμηση της γρίβνα έναντι των κυριότερων νομισμάτων. Σε συνθήκες συνεχούς υπερίσχυσης των εισαγωγών έναντι των εξαγωγών μειώθηκαν και τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας. Είναι δίκαιο να πούμε ότι τα δύο τελευταία χρόνια το άνοιγμα μεταξύ εισαγωγών και εξαγωγών μειώθηκε σημαντικά εις όφελος των εξαγωγών. Γενικά έσωζαν την κατάσταση οι διεθνείς δανειστές, χάρις στους οποίους η χώρα μπορεί να εξισώνει το ισοζύγιο πληρωμών.

Δημόσιο Χρέος 80% του ΑΕΠ

Ωστόσο, ήδη εδώ και ένα εξάμηνο έχει σταματήσει η πίστωση από τους κύριους δανειστές όπως είναι το ΔΝΤ, η EBRD (Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης) και άλλων, λόγω της πολιτικής κρίσης και της μη συμμόρφωσης της χώρας με τις αναληφθείσες δεσμεύσεις. Ανάλογη στάση κρατούν και μικρότεροι δανειστές.

Ως αποτέλεσμα το συνολικό ποσό του χρέους (άμεσο και εγγυημένο από τα κράτος χρέος) από το 2013 μειώθηκε μάλιστα από τα 73 στα 65 δις. δολ. Το να ονομάσεις αυτή τη μείωση επιτυχία είναι δύσκολο, καθώς η αιτία δεν βρίσκεται στην άρνηση της κυβέρνησης να «ζει επί πιστώσει» αλλά στην αδυναμία να αντλήσει νέα δάνεια. Πώς λοιπόν πληρώνει τα παλαιά; Αυτό σημαίνει εξαγωγή του ελλειμματικού συναλλάγματος από τη χώρα. Αν σε δολάρια παρατηρούμε μείωση του χρέους τα δύο αυτά χρόνια, σε γρίβνα υπάρχει μια απότομη αύξηση από τα 500 δις. στα 840 δις. σύμφωνα με τα στοιχεία του 2014 (όταν έγινε η πληρωμή του δανείου από το ΔΝΤ) και σε αυτή την τιμή έχει περίπου διατηρηθεί έως σήμερα. Μάλιστα αυτή η αύξηση οφείλεται σε άμεσο δανεισμό του κράτους. Ως αποτέλεσμα το επίπεδο του συνολικού δημοσίου χρέους υπολογίζεται στο 80% του ΑΕΠ.

Το διαφαινόμενο τέλος του συριακού πολέμου και το αύριο της Συρίας

Εξ αρχής είχε γίνει αντιληπτό ότι ο πόλεμος στη Συρία θα μπορούσε να αποτελέσει τον καταλύτη εξελίξεων όχι μόνον για τη Μέση Ανατολή αλλά και για την παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων. Αυτό προέκυπτε για δύο λόγους: ο πρώτος ήταν η γεωπολιτική θέση της Συρίας στον πυρήνα της Μέσης Ανατολής και ο δεύτερος η ανάμειξη στο συριακό εμφύλιο πολλών ισχυρών εξωτερικών παικτών, σε μια δι’ αντιπροσώπων προώθηση των συμφερόντων τους.

Στην πλημμυρίδα της, κατ’ ευφημισμόν, «Αραβικής Άνοιξης», η οποία αποτέλεσε την απόπειρα των ισλαμιστών να αποσπάσουν την εξουσία από τις κοσμικές δυνάμεις, η Συρία ήταν το τελευταίο και το πιο κρίσιμο πεδίο σύγκρουσης. Η μοίρα του Άσαντ φαινόταν προδιαγεγραμμένη, καθώς ο πληθυσμός της χώρας ήταν κατά πλειοψηφία σουνιτικός, ενώ Τουρκία, Σαουδική Αραβία και Κατάρ εργάζονταν με ζήλο, παρέχοντας κάθε βοήθεια στις αντικαθεστωτικές δυνάμεις. Επιπλέον, η Δύση, η οποία εν μέσω της δικής της οικονομικής κρίσης έψαχνε ευκαιρίες κέρδους αλλά και κάποια επιβεβαίωση των ιδεολογικών της δογμάτων, συνέδραμε την ισλαμιστική αντεπανάσταση.

Εντούτοις, οι προβλέψεις τους διαψεύστηκαν οικτρά. Πέντε χρόνια μετά, σ’ έναν πόλεμο που έχει στοιχίσει 250 χιλ. ψυχές, η κατάσταση είναι αντεστραμμένη. Ο Άσαντ είναι ακόμη πρόεδρος της Συρίας και οι δυνάμεις του έχουν αρχίσει την προέλασή τους στα εδάφη που είχε καταλάβει το απεχθές «Ισλαμικό Κράτος». Για να φθάσουμε εδώ, όμως, συνέβησαν μια σειρά από καθοριστικές εξελίξεις που άλλαξαν το ρου του πολέμου.

·         Η αναπάντεχη ικανότητα του καθεστώτος Μπααθ και του ίδιου του Άσαντ να κρατηθούν όρθιοι στη δυτική Συρία, όπου βρίσκεται και το 80% του πληθυσμού της χώρας, υπήρξε η ουσιαστική προϋπόθεση για ό,τι συνέβη στη συνέχεια. Αποδείχτηκε ότι, παρά την πεποίθηση πολλών ξένων αναλυτών, ο συριακός εθνικισμός, που συνενώνει στους κόλπους του πολλές εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες, έχει βαθιές ρίζες.

·         Στη Συρία διεξάγεται ένας πόλεμος μεταξύ του σιιτικού τόξου και της σαλαφιστικής εκδοχής του σουνιτικού ισλάμ. Πίσω από τον Αλαουίτη Άσαντ συσπειρώθηκαν και πολεμούν δυνάμεις των Φρουρών της Επανάστασης του Ιράν, της Χεζμπολλάχ του Λιβάνου, των σιιτών του Ιράκ, ακόμη και των σιιτών Χαζάρων του Αφγανιστάν. Επομένως, αυτό που συνέβαινε δεν ήταν δυνατόν να παρουσιάζεται εσαεί ως μια επανάσταση του συριακού λαού κατά ενός αυταρχικού ηγέτη. Πολύ περισσότερο που στις τάξεις των αντιπάλων του βρέθηκε σύσσωμη η «ισλαμιστική διεθνής».

·         Διαρκούντος του εμφυλίου πολέμου στη Συρία, προέκυψε η πολιτική αλλά και ηθική ήττα της «Αραβικής Άνοιξης». Η φρικτή αποκάλυψη του τι έφερνε αυτό που αποκαλείτο δημοκρατική εξέγερση, έγινε στη Λιβύη -η οποία μετά τον Καντάφι έγινε μια διαλυμένη χώρα- αλλά και στην Αίγυπτο, όπου οι αδελφοί μουσουλμάνοι αποπειράθηκαν να επιβάλουν ένα μεσαιωνικό καθεστώς. Το ίδιο συνέβη και στη Συρία, όταν το «Ισλαμικό Κράτος» επέβαλε καθεστώς πρωτοφανούς τρόμου και βίας, σε όσες περιοχές κατακτούσαν. Όπως ήταν εύλογο, ο φόβος των τζιχαντιστών ενίσχυσε εν τέλει τις δυνάμεις του Άσαντ.

Το "πιόνι" του Ναγκόρνο Καραμπάχ

Στη μεγάλη γεωπολιτική σκακιέρα, όπου κρίνεται η νέα παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων, μετακινήθηκε πρόσφατα ένα ακόμη εκρηκτικό πιόνι, αυτό του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Αν και η κατάσταση, τους τελευταίους μήνες, στην γραμμή αντιπαράθεσης τού, σχεδόν λησμονημένου, πολεμικού μετώπου, ήταν αρκετά ανήσυχη, λίγοι ανέμεναν την ιλιγγιώδη ανάφλεξή του. Η απόπειρα, στις 2 και 3 Απριλίου, ενός blitzkrieg που επιχείρησε το Μπακού, μπορεί να μην ολοκληρώθηκε, τού απέφερε ωστόσο εδαφικά και, κυρίως, γεωστρατηγικά κέρδη, ενώ έπιασε εξ απήνης τη διεθνή κοινότητα. Της έκπληξης εξαιρέθηκαν μόνον ο Ερντογάν και συγκεκριμένα υπεραντλαντικά κέντρα αποφάσεων, που φαίνεται ότι έπαιξαν, παρασκηνιακά, καθοριστικό ρόλο στην αιφνιδιαστική επίθεση που διέταξε ο Ιλχάμ Αλίγιεφ. Ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν είχε συναντηθεί με τον νεο-σουλτάνο, στις 15 Μαρτίου, ενώ η έναρξη της επιχείρησης ανακατάληψης του Καραμπάχ τον βρήκε στις ΗΠΑ. Οι συμπτώσεις είναι πολλές για χαρακτηριστούν τυχαίες. Όπως επίσης το ότι η έκρηξη στην Υπερκαυκασία εκδηλώνεται τη στιγμή που στη Συρία καταρρέει η πολύχρονη εκστρατεία Ισλαμιστών-Τουρκίας-Σαουδικής Αραβίας και κάποιων δυτικών κέντρων που την υποστήριξαν. Είναι προφανές ότι, η αντιπαράθεση Αζερμπαϊτζάν-Αρμενία, ιδιαίτερα αν ξεφύγει και εξελιχθεί σε γενικευμένο πόλεμο, υπονομεύει πρωτίστως την ρωσική πολιτική σε όλη την περιφέρεια της Μέσης Ανατολής και Κεντρικής Ασίας. Ως εκ τούτου, η διατήρηση της εύθραυστης εκεχειρίας που επετεύχθη είναι αρκετά δύσκολο να διατηρηθεί, παρά τις τιτάνιες προσπάθειες της ρωσικής διπλωματίας που συνεπικουρείται και από το Ιράν. Δεν θα πρέπει, όμως, να αποκλειστεί και το ενδεχόμενο, η λύση του δράματος να είναι εντελώς διαφορετική απ’ αυτήν που υπολόγιζαν όσοι υποδαύλισαν την παρούσα κρίση.