Η συμφωνία Πούτιν-Αναστασιάδη και η ρωσσική ναυτική παρουσία στην ανατολική Μεσόγειο

Η συμφωνία για το λιμάνι της Κύπρου δίνει στη Ρωσσία μια εναλλακτική επιλογή για το ναυτικό της σε σχέση με τη Ταρτούς

Του Paul J. Saunders

Ο εκ νέου ελλιμενισμός του ρωσσικού ναυτικού στα λιμάνια της Κύπρου εμπεριέχει για τη Μόσχα, ταυτοχρόνως, συμβολική και πρακτική σημασία. Σε μια εποχή κατά την οποία η Ε.Ε έχει επιβάλλει σκληρές οικονομικές κυρώσεις στη Ρωσσία και επιδιώκει να απομονώσει τη ρωσσική κυβέρνηση, το Κρεμλίνο αρπάζει κάθε ευκαιρία για να αναδείξει στις ρωγμές της ευρωπαϊκής ενότητας.

Η πρόσφατη επίσκεψη του Βλαδίμηρου Πούτιν στην Ουγγαρία –ολοκληρώθηκε με μια συμφωνία για την παροχή φυσικού αερίου- συνιστά ένα τέτοιο παράδειγμα. Οι συνομιλίες με την Κύπρο ένα άλλο. Ο πολιτικός συμβολισμός που αποκτούν αυτές οι κινήσεις της Μόσχας γίνεται περισσότερο κατανοητός από το χειρισμό που επιφυλάσσουν στην είδηση τα επίσημα ρωσσικά ΜΜΕ. Ο τίτλος του «Σπούτνικ» –ενός σχετικά πρόσφατου ενημερωτικού οργανισμού, που επιχορηγείται από την κυβέρνηση και απευθύνεται προς το εξωτερικό- το δηλώνει απερίφραστα: «Η Ρωσσία υπογράφει στρατιωτική συμφωνία με κράτος–μέλος της Ε.Ε.». Με άλλα λόγια, το «Σπούτνικ» λέει στου Ευρωπαίους: «ίσως νομίζετε ότι μπορείτε να μας απομονώσετε, αλλά δεν μπορείτε ούτε στα μέλη σας να απαγορεύσετε να φιλοξενούν τις ρωσσικές στρατιωτικές δυνάμεις». Φυσικά, οι Ρώσσοι αξιωματούχοι θέλουν πιθανώς να προσεγγίσουν ακροατήρια πέρα από την Ε.Ε. ή τη Δύση γενικώς. Ένα άλλο ακροατήριο είναι στο εσωτερικό, στο οποίο η συμφωνία λέει ότι «δεν είμαστε τόσο απομονωμένοι όσο οι ηγέτες της Δύσης ισχυρίζονται».

Επιπλέον, δεδομένης της στρατηγικής θέσης αυτού του νησιωτικού έθνους, η διευθέτηση για τον ελλιμενισμό του ρωσσικού ναυτικού στα κυπριακά λιμάνια στέλνει ένα μήνυμα σε όλη την περιφέρεια της Μέσης Ανατολής στην ανατολική Μεσόγειο: «Είμαστε εδώ για να μείνουμε». Η συμφωνία, η οποία μειώνει τα επιτόκια σε ένα δάνειο 2,5 δις ευρώ της Ρωσσίας προς την Κύπρο και επεκτείνει την αποπληρωμή του από το 2016 στο 2012, εμπεριέχει δύο ακόμη σημαντικά μηνύματα για την ανατολική Μεσόγειο. Το πρώτο είναι ότι, το Κρεμλίνο ενδιαφέρεται για τους φίλους του. Η Κύπρος είναι μια ιδιαίτερα ξεχωριστή φίλη, ως τραπεζικός παράδεισος υπεράκτιων εταιρειών και η δεύτερη πηγή ξένων επενδύσεων στη Ρωσσία -αν και ακόμη και ο Πούτιν αναγνωρίζει ότι μεγάλο μέρος τους είναι επαναπατριζόμενα ρωσσικά κεφάλαια.  

Το δεύτερο μήνυμα είναι ότι η Ρωσσία είναι ικανή να βοηθήσει φίλους, όπως η Κύπρος, ακόμη και σε εποχή μεγάλης οικονομικής δυσπραγίας. Οι Ρώσσοι αξιωματούχοι μπορούν να βλέπουν σε αυτό την πλέον συνεπή ιδέα για να επικοινωνήσουν, σε μια εποχή που τα περισσότερα νέα από την Μόσχα είναι αυτά που εκτιμούν τις συνέπειες από τις χαμηλές τιμές στην ενέργεια και την πτώση του ρουβλίου.

Ο Κύπριος πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης έχει ακουσίως ίσως ενισχύσει την υπόθεση ότι η συμφωνία είναι περισσότερο συμβολική παρά ουσιαστική, επιμένοντας ότι επρόκειτο για την ανανέωση μιας παλαιότερης συμφωνίας παρά για μια νέα. Εντούτοις, η συμφωνία δεν είναι μόνον συμβολική καθώς ο ελλιμενισμός στα κυπριακά λιμάνια έχει σημασία για το ρωσσικό ναυτικό, ακόμη και αν είναι μόνον γι’ αυτό που ο Αναστασιάδης περιέγραψε ως λιμάνι που προσφέρεται για ανθρωπιστικούς σκοπούς, παράσχει εφόδια και ανεφοδιάζει πλοία, όπως επίσης διασώζει ζωές Ρώσσων υπηκόων και υποβοηθά στην εκκένωση από γειτονικές χώρες.

Παρ’ όλα αυτά, οι ναυτικές εγκαταστάσεις ανεφοδιασμού στο συριακό λιμάνι της Ταρτούς, βρίσκονται σε απόσταση μόνον περίπου 150 μιίων (241 χιλιόμετρα) από τη Λεμεσό, ένα σημαντικό λιμάνι στην νότια ακτή της Κύπρου. Με τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία να συνεχίζεται, χωρίς να διαφαίνεται το τέλος του στον ορίζοντα, έχοντας ως εναλλακτική επιλογή για το Ταρτούς είναι πολύ λογικό (ειδικά αφού ουδείς γνωρίζει ποιο θα είναι το αποτέλεσμα του πολέμου). Επιπλέον, παρά το μεγάλο ενθουσιασμό στις αρχές της σύγκρουσης για το στρατηγικό ρόλο των εγκαταστάσεων στο Ταρτούς, στην πραγματικότητα προσφέρει λίγο περισσότερα από αυτά που είναι πρόθυμη να παράσχει η Κύπρος. Ο ελλιμενισμός είναι ιδιαίτερα σημαντικός από την άποψη της δήλωσης του Υπουργού Αμύνης Σεργκέι Σόιγκου: «έχει αποφασισθεί να δημιουργηθεί μια μόνιμη επιχειρησιακή δυσμαί στην ζώνη της Μεσογείου όπου οι ναυτικές δυνάμεις θα παραμένουν σε μόνιμη βάση». Η εφημερίδα «Moscow Times» ανέφερε ότι αυτή «η μόνιμη παρουσία θα μπορούσε νε επιτρέψει στη Ρωσσία να εξασφαλίσει την ομαλή ναυσιπλοΐα στο κανάλι του Σουέζ και να επεκτείνει την επιρροή της στην Μέση Ανατολή». Η εφημερίδα προσθέτει ότι αυτή η δύναμη θα επιχειρούσε από την Σεβαστούπολη ή από το Νοβοροσσίσκ στη Μαύρη Θάλασσα, καθώς η Ταρτούς δεν θα μπορούσε να την υποστηρίζει.  

Ένας αξιωματικός, εκπρόσωπος τύπου του ρωσσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας, περιγράφει την υφιστάμενη παρουσία στην Μεσόγειο ως μια επιχειρησιακή δύναμη 10 πλοίων με επικεφαλής το αντιτορπιλικό Σεβερόμορσκ, το οποίο έχει αποσπαστεί από το βόρειο στόλο. Περιλαμβάνει επίσης πλοία από το στόλο της Μαύρης Θάλασσας και το στόλο του Ειρηνικού. Όπως το «Αλ-Μόνιτορ» έχει αναφέρει παλαιότερα, μερικά από αυτά τα πλοία συμμετείχαν το περασμένο φθινόπωρο σε ασκήσεις, με πραγματικά πυρά, με κυπριακά και ισραηλινά πλοία.

Ο Αναστασιάδης είπε ότι ο Πούτιν προσέγγισε την συμφωνία «με λεπτότητα», δίχως να βάλει την Κύπρο σε δύσκολη θέση με τους εταίρους στην Ε.Ε. Ξεκαθάρισε επίσης ότι η Ρωσσία δεν θα έχει στρατιωτική βάση. Μερικά δημοσιεύματα είχαν αναφέρει μια τέτοια πιθανότητα (μάλιστα κάποιοι Έλληνες πατριώτες ελπίζουν να δημιουργηθεί μια μόνιμη ρωσσική ναυτική βάση στο νησί. Πριν από το ταξίδι ο Αναστασιάδης πρότεινε ακόμη η Κύπρος να παράσχει στη Μόσχα διευκολύνσεις σε μια αεροπορική βάση για ανθρωπιστικούς σκοπούς. Αν και μεταγενέστερα δημοσιεύματα δεν ανέφεραν ότι συμπεριελήφθη στη τελική συμφωνία.

Αυτό που παραμένει ασαφές είναι πώς η Τουρκία, ένας σημαντικός οικονομικός εταίρος της Ρωσσίας και μέλος του ΝΑΤΟ, θα αντιδράσει εάν οι Ελληνοκύπριοι καταστούν βασικός εφοδιαστικός κόμβος για το ρωσσικό ναυτικό στη Μεσόγειο. Τελικά, όμως, η Μόσχα δεν χρειάζεται πολλά από τη Τουρκία, πέρα από τη συμφωνία τους για πρόσβαση στη Μεσόγειο. Η Άγκυρα, αντιθέτως, έχει όντως ανάγκη το ρωσσικό φυσικό αέριο. Και ο ρόλος της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ επιβάλλει, ούτως ή άλλως, σαφή όρια στους δεσμούς της με τη Ρωσσία, όπως κάνει και η συμμετοχή της Κύπρου στην Ε.Ε. Με αυτές τις δύο πραγματικότητες στο μυαλό ο Πούτιν μπορεί να αναμένει ότι μπορεί να διαχειριστεί το θέμα. Στο κάτω κάτω, ο τσάρος Αλέξανδρος Γ΄ είχε πει το περίφημο «Η Ρωσσία έχει δύο μόνον συμμάχους, το στρατό της και το ναυτικό της». Έχοντας υπογράψει την πρόσφατη συμφωνία με την Κύπρο, ο Πούτιν έχει εξασφαλίσει ότι ένας από αυτούς τους μακροχρόνιους σύμμαχους του θα είναι σε μια κάπως καλύτερη θέση για να επιχειρεί στην Μεσόγειο Θάλασσα.  

Πηγή: http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/03/russia-sanctions-europe-nato-economy-cyprus-mediterranean.html?utm_source=Al-Monitor+Newsletter+%5BEnglish%5D&utm_campaign=46b637824b-March_04_2015&utm_medium=email&utm_term=0_28264b27a0-46b637824b-102353561#

Απόδοση: Σωτήρης Δημόπουλος