"Β΄ παγκόσμιος πόλεμος (περίοδος 1942-1945)", Διάλεξη στο "Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων", Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

Στη διάλεξη που προηγήθηκε, έγινε η παρουσίαση των γεγονότων που ξεκινούν από την εισβολή της Γερμανίας στην Πολωνία, που θεωρείται και η έναρξη του β΄ παγκοσμίου πολέμου, έως και το τέλος του 1941. Βεβαίως, οι ημερομηνίες ενίοτε είναι αρκετά συμβατικές. Ήδη πριν από την εισβολή στην Πολωνία θα προηγήθηκαν η προσάρτηση της Τσεχοσλοβακίας αλλά και ο Ρωσο-ιαπωνικός πόλεμος στο μέτωπο της Μογγολίας-Μαντζουρίας το καλοκαίρι του 1939.

Ο βομβαρδισμός, πάντως, από τους Ιάπωνες του αμερικανικού στόλου στο Περλ Χάρμπορ της Χαβάης συνιστά σε κάθε περίπτωση τη παγκόσμια διεύρυνση του πολέμου. Μια εξέλιξη, που ίσως επιθυμούσε ο πρόεδρος Ρούζβελτ, ώστε σαν αφορμή να τη χρησιμοποιήσει για την είσοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο, απέναντι στις ισχυρές φωνές του απομονωτισμού, που ήθελαν την Αμερική αμέτοχη στα ευρωπαϊκά δρώμενα. Χωρίς αμφιβολία, ο β΄ παγκόσμιος πόλεμος ήλθε ως συνέχεια του πρώτου. Ήλθε να κλείσει τις εκκρεμότητες του Μεγάλου πολέμου 1914-1918, και εν πολλοίς οι αιτίες που προκάλεσαν την άνοδο των ιδεολογιών και των κινημάτων που ήθελαν να πάρουν τη ρεβάνς από την ήττα, ανιχνεύονται στην επαύριον των συμφωνιών ειρήνης 1918-1920.

·      Υπήρχε η δυνατότητα να αποφευχθεί ο δεύτερος πόλεμος;

·    Θα μπορούσε το σύστημα διεθνούς ασφάλειας και θεσμοί όπως η Κοινωνία των Εθνών,  να επέβαλαν τη διευθέτηση των διαφορών με ειρηνικά μέσα;

·     Θα μπορούσε μια δικαιότερη συμπεριφορά προς τη Γερμανία να αποτρέψει την γιγάντωση του εθνικοσοσιαλισμού;

·     Θα μπορούσε το ολοκληρωτικό σύστημα της Σοβιετικής Ένωσης και ο σταλινισμός να κατέρρεαν από ίσως μια λαϊκή εξέγερση, αν δεν υπήρχε ο εξωτερικός κίνδυνος που δικαιολογούσε την άγρια καταστολή;

Τα ερωτήματα αυτά έχουν σημασία και η ανάδειξή τους αποτελούν μαθήματα για το σήμερα και το αύριο. Η ιστορία, όμως, είναι ιστορία και ως τέτοια πρέπει να την εξετάζουμε. Χωρίς «αν» αλλά με «γιατί» και «διότι».

Στην αυγή του 1942, λοιπόν, οι Δυνάμεις του Άξονα είχαν το «πάνω χέρι». Μπορεί να μην κέρδισαν τη Μάχη της Αγγλίας, αν και οι βομβαρδισμοί αγγλικών περιοχών δεν είχαν πάψει, μπορεί να έχασαν τη μάχη της Μόσχας, μπορεί ο Ρόμελ να είχε συμπιεστεί προσωρινά στη Βόρεια Αφρική έπειτα από την αντεπίθεση των Βρετανών αλλά οι δυνάμεις τους ήταν ακόμη ακμαίες και ισχυρές.

Όλη σχεδόν η Ευρώπη ήταν υπό την κατοχή τους, συμπεριλαμβανομένης και όλης σχεδόν της ευρωπαϊκής Ρωσίας. Ήλεγχαν τη Μεσόγειο θάλασσα εξ ολοκλήρου, εκτός τη Μάλτα και την Κύπρο. Στον Ατλαντικό ωκεανό τα υποβρύχια της Γερμανίας κτυπούσαν ακατάπαυστα τις νηοπομπές με τα πολεμικό υλικό που έστελνε η Ουάσιγκτον στην Ευρώπη. 

Στη συνάντηση της Ουάσιγκτον, 22 Δεκεμβρίου 1941 έως 14 Ιανουαρίου 1942, που είχε την κωδική ονομασία «Αρκαδία», οι δυτικοί σύμμαχοι επεδίωξαν να αντιτάξουν στρατηγική αντιμετώπισης των δυνάμεων του Άξονα.

Ο Ρούζβελτ και ο Τσώρτσιλ συναντήθηκαν δύο εβδομάδες μετά το Περλ Χάρμπορ και οι αποφάσεις που έλαβαν ήταν:

·         δημιουργία κοινού Στρατιωτικού Επιτελείου με έδρα την Ουάσιγκτον

·         αποστολή αμερικανικών δυνάμεων στη Βόρεια Αφρική –η ιδέα ήταν των Βρετανών για να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους στη Μεσόγειο, να ελέγξουν τα Βαλκάνια και να διατηρηθεί η ουδετερότητα της Τουρκίας

·         σύνταξη της Διακήρυξης των Ηνωμένων Εθνών, που δέσμευε τους συμμάχους να μη κλείσουν ξεχωριστή συμμαχία με τον εχθρό.

Η προτεραιότητα της ήττας της ναζιστικής Γερμανίας απέναντι στην ιαπωνική απειλή ήταν μια επιλογή που ο πρόεδρος Ρούζβελτ την επεδίωκε, αλλά τον βοήθησε σε αυτό η κήρυξη πολέμου εκ μέρους της Γερμανίας κατά των ΗΠΑ. Ένα λάθος του Χίτλερ, που έλυνε πλέον τα χέρια του προέδρου των ΗΠΑ.

Το Ανατολικό μέτωπο

Πριν αναφερθούμε όμως στις εξελίξεις στο μέτωπο της Βόρειας Αφρικής, που επέτρεψαν το άνοιγμα του μετώπου στη νότια και μετά στη δυτική Ευρώπη, να πάμε πρώτα στο ανατολικό μέτωπο.

Παρά την προσδοκία του Στάλιν ότι τελικά θα απέφευγε έναν πόλεμο με την Γερμανία –προσδοκία που ενισχύθηκε μετά το σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ το 1939, όπου με μυστικό πρωτόκολλο αποφασίστηκε ακόμη ένας διαμελισμός της Πολωνίας- ο Χίτλερ είχε διαφορετικό σχεδιασμό.

Την εποχή του συμφώνου ήδη ο Φύρερ είχε δηλώσει: «Έχω στείλει τις Νεκροκεφαλές μου προς την ανατολή. Η Πολωνία θα ερημώσει και θα αποικισθεί από Γερμανούς… Η μοίρα της ΕΣΣΔ θα είναι ακριβώς η ίδια».  Η ιδέα αυτή δεν ήταν καινούργια, Ο «ζωτικός χώρος» και η ανάγκη κατάκτησης της «heartland» για τον έλεγχο της Ευρασίας αποτελούσαν κοινό τόπο για την γερμανική γεωστρατηγική πριν από την επικράτηση του εθνικοσοσιαλισμού.  Το κίνημα αυτό απλώς τα εγκολπώθηκε και κυρίως έπεισε ότι θα μπορούσε να τα πραγματοποιήσει.

Η ρωσική ενδοχώρα ήταν λοιπόν εξ αρχής στα σχέδια του Χίτλερ. Αυτό το γνώριζαν οι δυτικές δημοκρατίες. Και δεν έκαναν κάτι για να το αποτρέψουν. Υπήρχε πάντοτε η κρυφή προσδοκία πως οι δύο ολοκληρωτισμοί θα αλληλοεξοντώνονταν. Κι ο Στάλιν με το σύμφωνο του 1939 προσπάθησε να κατευνάσει το θηρίο, δίνοντάς του τη λεία που επιθυμούσε αλλά παίρνοντας και ο ίδιος σημαντικό μερίδιό της.

Τον Ιούνιο του 1941, οι Γερμανοί θα εφορμήσουν στη σοβιετική επικράτεια. Ο Στάλιν ήταν τόσο πεπεισμένος για την ειλικρίνεια του Χίτλερ που δεν πίστευε την είδηση. Ακόμη και την προηγούμενη νύχτα είχε σταλεί φορτίο με πρώτες ύλες στη Γερμανία για τις στρατιωτικές της ανάγκες. Τότε εκδηλώθηκαν, όμως, και οι συνέπειες της πολιτικής των εκκαθαρίσεων και της καταστολής που εφήρμοσε τα προηγούμενα χρόνια. Τα γερμανικά στρατεύματα έβρισκαν καλή υποδοχή, όχι μόνον από πληθυσμούς που θεωρούσαν ότι ήσαν κατακτημένοι, όπως οι Ουνίτες στη δυτική Ουκρανία, ή οι μουσουλμάνοι, αλλά ακόμη και από Ρώσους. Οι πρώτοι μήνες ήταν καταστροφικοί για το σοβιετικό στρατό.

·         Όμως, οι Γερμανοί δεν είχαν υπολογίσει τον «στρατηγό χειμώνα». Τον ίδιο που εξόντωσε τη στρατιά του Ναπολέοντα. Ίσως να πίστευαν ότι η εκστρατεία θα τελείωνε πιο γρήγορα. Είχαν καθυστερήσει και στα Βαλκάνια, σε Ελλάδα και Γιουγκοσλαβία, αλλά είχαν υπολογίσει λάθος. Και το σχέδιο Μπαρμπαρόσα κόλλησε στις λάσπες του φθινοπώρου και πάγωσε στο δριμή ψύχος του ρωσικού βορρά.

·         Το δεύτερο που δεν υπολόγισαν ήταν οι αστείρευτες δυνάμεις του ρωσικού λαού. Σκληροτράχηλος και λάτρης της γης του ο Ρώσος πολέμησε με απίστευτες θυσίες απέναντι στον εχθρό. Για να κεντρίσει όμως το πατριωτικό του αίσθημα ο Στάλιν έκανε τη μεγάλη στροφή. Από την αρχή του πολέμου άρχισε να μιλάει για πατρίδα, για ήρωες της ρωσικής ιστορίας, για στρατηγούς θρύλους όπως ο Σουβόροφ και Κουτούζοφ της τσαρικής περιόδου. Και ο πόλεμος χαρακτηρίστηκε ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος. Ο πρώτος ήταν αυτός κατά του Ναπολέοντα και των Γάλλων το 1812. Κομμουνισμός και πατρίδα έγιναν στον πόλεμο αλληλένδετες έννοιες. 

·         Ο Χίτλερ θα κάνει όμως και ένα ακόμη λάθος. Θα διασπείρει τις δυνάμεις του. Θα ανοίξει τρία μέτωπα. Στο Λένινγκραντ, στη Μόσχα και στο Νότο, προς την Κριμαία και στον Καύκασο.

Μετά την αποτυχία του στη Μόσχα, αλλά και στο Λένινγκραντ όπου θα η πόλη θα μείνει σε πολιορκία για 900 ημέρες –όλοι μπορούμε να φανταστούμε τα μαρτύρια που τράβηξαν οι ελεύθεροι πολιορκημένοι της πόλης του Μεγάλου Πέτρου- η κύρια δράση μεταφέρεται στο νότο.

Ο Χίτλερ θα αποπέμψει τους περισσότερους από τους στρατηγούς που έκαναν τον αστραπιαίο πόλεμο και ανέλαβε ο ίδιος την ηγεσία του στρατού.

Η πόλη που επεδίωξε να καταλάβει και θα γινόταν σύμβολο της αντίστασης στον ναζισμό ήταν το Στάλινγκραντ στις όχθες του Βόλγα. Γιατί ο Χίτλερ διάλεξε το Στάλινγκραντ;

·        Πρώτο γιατί είχε το όνομα του αντιπάλου του –δηλαδή για συμβολικούς λόγους

·         Δεύτερον- γιατί θα μπορούσε να ανέβει ξανά προς τη Μόσχα και να την περικυκλώσει και

·         Τρίτον και σημαντικότερο ότι η πόλη ήταν σε απόσταση βολής από τα πετρελαϊκά κοιτάσματα του Καυκάσου.

Τον Ιανουάριο του 1942, 12 γερμανικές στρατιές ενεπλάκησαν σε μάχη με 22 σοβιετικές στρατιές. Σε ένα μέτωπο που εκτεινόταν από την Κριμαία μέχρι τον κόλπο της Φινλανδίας 141 μεραρχίες, συμπεριλαμβανομένων και 11 από τους συμμάχους του Άξονα (Ούγγρους, Φιλανδούς, Ρουμάνους, Ιταλούς, Μουσουλμάνους), αντιμετώπισαν πάνω από 300 σχηματισμούς. Η Βέρμαχτ θα συγκεντρώσει τελικά 2,7 εκατομμύρια στρατιώτες –Ρουμανία και Ιταλία συνεισέφεραν 500 χιλιάδες.

Πριν από τη μάχη του Στάλινγκραντ οι απώλειες για τους Γερμανούς θα είναι ήδη τεράστιες. Στη χειμερινή αντεπίθεση των Ρώσων έχασαν 376 χιλιάδες άνδρες που σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Ίσως διπλάσιοι πέθαναν από τις ασθένειες και τα κρυοπαγήματα. Αλλά και οι σοβιετικοί θα έχουν τραγικές απώλειες. 400 χιλιάδες στρατιώτες νεκροί. Η τακτική της «καμένης γης» που ακολουθούσαν οι Γερμανοί με μαζικές εκτελέσεις, και ολοκληρωτικές καταστροφές σε οικίες και υποδομές, έκανε τους Ρώσους να πολεμούν ακόμη πιο φανατικά.

Το καλοκαίρι του 1942, οι Γερμανοί θα φθάσουν στο βόρειο Καύκασο. Εκεί θα ενισχυθούν και από Τσετσένους που θα πολεμούν εναντίον των σοβιετικών. Ταυτόχρονα θα καταλάβουν όλη την Κριμαία, ενώ οι τελευταίοι υπερασπιστές της Σεβαστούπολης, μετά από 250 ημέρες πολιορκία, θα ξεφύγουν με μια επιχείρηση ανάλογη με αυτή της Δουνκέρκης. Ένα ακόμη επεισόδιο στην ιστορία της χερσονήσου της Ταυρίδας που κάνει και σήμερα τους Ρώσους να τη θεωρούν αναπόσπαστο κομμάτι της πατρίδας τους.

Οι Γερμανοί, με επικεφαλής τον στρατηγό φον Πάουλους, κατέλαβαν την πόλη του Στάλινγκραντ. Όμως οι Ρώσοι θα παρέμεναν πάντα μέσα και ο πόλεμος συνεχιζόταν τετράγωνο-τετράγωνο, σπίτι-σπίτι, όροφο-όροφο.

Την ίδια ώρα, ο στρατηγός Ζούκωφ μεταφέρε εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες στην απέναντι όχθη του Βόλγα. Και στο τέλος, αντεπιτέθηκε σαν τανάλια στις ιταλικές και ρουμανικές στρατιές που ήσαν γύρω από την πόλη εγκλωβίζοντας μέσα τους Γερμανούς. Ο φον Πάουλους παραδόθηκε, παρά το γεγονός ότι ο Χίτλερ τη τελευταία στιγμή τον προήγαγε σε στρατάρχη για να αυτοκτονήσει. Αργότερα βρέθηκε στην ανατολική Γερμανία. Αντίθετα εκατοντάδες χιλιάδες Γερμανοί αιχμάλωτοι χάθηκαν για πάντα στην εξορία.

Η μάχη του Στάλινγκραντ δεν σήμανε την ριζική αλλαγή στο στρατιωτικό ισοζύγιο των αντιπάλων. Αυτό συνέβη, στη μεγαλύτερη μάχη τεθωρακισμένων στην ιστορία, στο Κουρσκ, το καλοκαίρι του 1943. Τώρα πια, όμως, είχαν αλλάξει πολλά στο σοβιετικό στρατό. Πρώτον, ο Στάλιν σταμάτησε να έχει τον απόλυτο έλεγχο των επιχειρήσεων. Οι νίκες έδειχναν ότι οι στρατηγοί του ήταν ικανότατοι. Ο Ζούκωφ έγινε υπαρχηγός του Στάλιν και οι πολιτικοί επίτροποι του στρατού έχασαν τις εξουσίες που είχαν πριν.

Ο Ζούκωφ αντελήφθη εγκαίρως τις κινήσεις των Γερμανών. Οι τελευταίοι είχαν συγκεντρώσει 3000 άρματα μάχης για αντεπίθεση. Απέναντί τους, οι Ρώσοι έφτιαξαν επτά γραμμές άμυνας, μέσα σε 4 μήνες. Και μια αρκετά πιο πίσω εφόσον οι πρώτες επτά διασπαστούν. Δηλαδή 1 εκατομμύριο άντρες, 3.300 άρματα μάχης, και 380.000 άντρες και 600 άρματα μάχης στην εφεδρεία. Ακόμη πιο πίσω τοποθετήθηκαν άλλοι 500 χιλιάδες άντρες και άλλα 1500 άρματα μάχης!

Η δυνατότητα των σοβιετικών να αντικαθιστούν αμέσως τις απώλειες σε άνδρες και άρματα λύγισε τους Γερμανούς. Επιπλέον την ίδια περίοδο η απόβαση των Βρετανικών και Αμερικανικών δυνάμεων στη Σικελία ανάγκασε τον Χίτλερ να αποσπάσει στρατεύματα για να τα στείλει στη Ιταλία. Την νίκη των Σοβιετικών θα την ακολουθήσει μια σταθερή προέλασή τους προς τα δυτικά έτσι ώστε στο τέλος του 1943 θα έχουν φτάσει στις όχθες του Δνείπερου, στο Κίεβο. Η προέλαση θα συνεχιστεί χωρίς ανάπαυλα και στο επόμενο διάστημα.

Πόλεμος στη Βόρεια Αφρική

Η διχογνωμία των Βρετανών με τους Αμερικανούς για το που θα άνοιγε ένα δεύτερο μέτωπο, στην Ευρώπη ή στην Αφρική, τελικά κατέληξε με επικράτηση των Βρετανών, που επέλεγαν την Αφρική. Και ίσως είχαν δίκαιο, καθώς η ανάκτηση του ελέγχου της Μεσογείου ήταν ένα σημαντικό κτύπημα για τις δυνάμεις του Άξονα και έδινε πολλαπλές επιλογές κίνησης στους συμμάχους.

Στις αρχές του 1942, οι γερμανικές και οι ιταλικές δυνάμεις, του περίφημου στρατηγού Ρόμελ ή «αλεπού της ερήμου», είχαν συμπτυχθεί. Η αντεπίθεση του Ρόμελ και του Afriκa korps ήταν σαρωτική. Ιδιαίτερα η κατάληψη του Τομπρούκ τον Μάιο επέφερε ως λάφυρα στους Γερμανούς 2.000 οχήματα, 4535 τόνους προμηθειών και 1814 τόνους καυσίμων και στον «σπουδαίο στρατηγό» κατά τον Τσώρτσιλ, το βαθμό του στρατάρχη.

Επόμενος στόχος ήταν το Δέλτα του Νείλου και η Διώρυγα του Σουέζ. Για τους Βρετανούς ο danse macabre, ο «χορός του θανάτου» συνεχιζόταν. Το ηθικό καταρρακώθηκε, η στρατιωτική ηγεσία απαξιώθηκε, το μέτωπο κατέρρεε παντού. Τελευταίο σημείο αντίστασης των Βρετανών στάθηκε το Ελ Αλαμέιν.

Οι Βρετανοί με νέα ηγεσία, τον στρατηγό Μοντγκόμερι, και με υπεροπλία πλέον στους αιθέρες, ξεκίνησε την αντεπίθεσή του. Έπειτα από προσεκτική προετοιμασία στα τέλη Οκτωβρίου του 1942, κτύπησε τις δυνάμεις του Άξονα και τις κατανίκησε. Αυτό θα σήμαινε την αρχή του τέλους της παρουσίας των Γερμανών και Ιταλών στην Αφρική αλλά και όπως είπε ο Τσώρτσιλ, το τέλος της αρχής του πολέμου. Το «ανατολικό σχέδιο» των Γερμανών που προέβλεπε τη ένωση των στρατιών του γ΄ ράιχ από τον Καύκασο και την Αίγυπτο στη Μέση Ανατολή και εντέλει τη συνάντησή τους με τα ιαπωνικά στρατεύματα στην Κεντρική Ασία έμεινε σχέδιο.

Ο πόλεμος στη Β. Αφρική διήρκεσε μέχρι τον Μάιο του 1943. Εν τω μεταξύ, τις ημέρες σχεδόν που τελείωνε η δεύτερη μάχη του Ελ Αλαμέιν πραγματοποιείτο και απόβαση του αμερικανικού στρατού. Η Επιχείρηση «Πυρσός» ήταν η πρώτη μεγάλη βρετανο-αμερικανική επιχείρηση του β΄ παγκοσμίου πολέμου και περιλάμβανε απόβαση σε όλη την έκταση των παραλίων της β. Αφρικής. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα συμμαχικά στρατεύματα δέχθηκαν αρχικά επίθεση από τους Γάλλους, σε Αλγερία και Μαρόκο, που ήσαν πιστοί στο καθεστώς του Βισύ.

Τον Ιανουάριο του 1943 στην Καζαμπλάνκα του γαλλικού Μαρόκου πραγματοποιείται μια συνδιάσκεψη των συμμάχων με τη συμμετοχή των Ρούσβελτ, Τσώρτσιλ, και των Ελεύθερων Γάλλων στρατηγών Ζιρώ, που υποστήριζε ο Αμερικανός πρόεδρος, και Ντε Γκώλ, που συνεργαζόταν με τον Βρετανό πρωθυπουργό. Ο Στάλιν αρνήθηκε την πρόσκληση, λόγω της μάχης του Στάλινγκραντ. Στη διακήρυξη της Καζαμπλάνκα διατυπώθηκε το δόγμα της άνευ όρων παράδοσης των δυνάμεων του Άξονα.

Απόβαση στη Σικελία και στην Ιταλία

Το καλοκαίρι του 1943, πραγματοποιήθηκε η απόβαση των συμμάχων στην Σικελία. Προηγήθηκε και πάλι μια αντιπαράθεση με τους Αμερικανούς που επιθυμούσαν το μέτωπο να άνοιγε στη Γαλλία. Ο Τσώρτσιλ επέμενε, όμως, ότι η Ιταλία αποτελούσε το «μαλακό υπογάστριο» της Γερμανίας. Επιπλέον, οι αναμνήσεις από τις εκατόμβες των Βρετανών στρατιωτών στα χαρακώματα της Γαλλίας κατά τον α΄ παγκόσμιο πόλεμο ήταν ακόμη νωπές. Τέλος, τα βρετανικά συμφέροντα παρέμεναν πάντοτε ταυτισμένα με τον περίφημο δρόμο των Ινδιών, που περνούσε από τη Μεσόγειο.

Με την επιχείρηση «Χάσκι» 160 χιλιάδες Βρετανοί και Αμερικανοί βρέθηκαν να πολεμούν στο νησί αυτό, όπου βρίσκονταν 200 χιλιάδες Ιταλοί και 40 χιλιάδες Γερμανοί στρατιώτες. Μέχρι την ολοκληρωτική κατάληψή του, διεξήχθη ένας ιδιότυπος ανταγωνισμός μεταξύ Πάτον και Μοντγκόμερυ, για τα πρωτεία της επιτυχίας.

Ο δρόμος επομένως για την ιταλική χερσόνησο ήταν ανοιχτός. Και πράγματι τα συμμαχικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στο Σαλέρνο. Η ήττα για τους Ιταλούς ήταν σχεδόν βέβαιη. Το Φασιστικό Συμβούλιο καθαίρεσε τότε τον Μπενίτο Μουσολίνι, ο οποίος για 21 έτη ηγήθηκε της χώρας. Ο Μουσολίνι υπήρξε ένας σημαντικός ηγέτης για τη χώρα του, παρά την ήττα του. Στην νεότητά του υπήρξε σοσιαλιστής, συνεργάτης των γαλλικών υπηρεσιών, ενώ στη συνέχεια κατόρθωσε να δημιουργήσει το φασιστικό κίνημα που κατέκτησε την εξουσία και τη διατήρησε μέχρι τις δραματικές στιγμές που οι συμμαχικές δυνάμεις απειλούσαν τη Ρώμη. Οι Γερμανοί θα αρπάξουν τον Μουσολίνι και θα τον εγκαταστήσουν στη βόρειο Ιταλία, όπου θα δημιούργησε τη λεγόμενη Δημοκρατία του Σαλό, ένα διαφθαρμένο καθεστώς μαριονέτα των Γερμανών. Εκεί, την άνοιξη του 1945, στη λίμνη Κόμο, καθώς προσπαθούσε να διαφύγει στην Ελβετία, λίγο πριν φθάσουν τα συμμαχικά στρατεύματα, τον ανακάλυψαν οι παρτιζάνοι και τον κρέμασαν ανάποδα, μαζί με την ερωμένη του, Κλαρέτα Πετάτσι.

Γυρνώντας, όμως, πίσω, στα τέλη του θέρους του 1943, μεταξύ των δυτικών συμμάχων κυριαρχούσε η ευφορία πιστεύοντας ότι η πτώση της Ρώμης ήταν πλέον μια εύκολη διαδικασία. Στη Συνδιάσκεψη του Κεμπέκ, με την κωδική ονομασία «Quadrant», 17-24 Αυγούστου, Τσώρτσιλ και Ρούζβελτ, με τη συμμετοχή και του Καναδού πρωθυπουργού, συζητούσαν εκτός από το σχέδιο να αποσπάσουν την Ιταλία από τον Άξονα και αυτό του ανοίγματος του μετώπου στη Γαλλία. Το νέο μέτωπο τελικά θα χρειαστεί σχεδόν ένα ακόμη χρόνο για να πραγματοποιηθεί. Η συνάντηση αυτή είχε σημασία, όμως, και για τη συμφωνία που κατέληξαν για εντατικοποίηση των προσπαθειών με σκοπό τη δημιουργία της ατομικής βόμβας.

Ωστόσο, στην Ιταλία τα πράγματα δεν εξελίχθησαν όπως τα ανέμεναν οι σύμμαχοι. Οι Γερμανοί αφόπλισαν τους Ιταλούς –όπως έκαναν και σε όλες τις περιοχές που υπήρχαν ιταλικά στρατεύματα κατοχής. Οι Γερμανοί φέρθηκαν πολύ σκληρά προς τους αιχμαλώτους Ιταλούς, όπως στην Κεφαλονιά –γνωστή ιστορία από την ταινία το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι ή την ρίψη των βαγονιών που μετέφεραν τους Ιταλούς στη διώρυγα της Κορίνθου. Αξίζει να αναφέρουμε ότι στην Γιουγκοσλαβία εκατοντάδες Ιταλοί προσχώρησαν στους παρτιζάνους του Τίτο, ενώ στην Ελλάδα μεγάλο μέρος του οπλισμού τους περιήλθε στον ΕΛΑΣ.

 Οι Γερμανοί θα αναπτύξουν στην Ιταλία αδιαπέραστες γραμμές άμυνας. Η πρώτη στο δρόμο για τη Ρώμη, η γραμμή «Γκούσταφ», καθήλωσε τους συμμάχους μέχρι τις αρχές της άνοιξης του 1944. Χρειάστηκαν τέσσερις επιχειρήσεις για να καταβληθεί η αντίσταση στο στρατηγικό σημείο Μόντε Κασίνο, όπου καταστράφηκε ολοσχερώς το μεσαιωνικό μοναστήρι (1500 ετών) από τα αμερικανικά βομβαρδιστικά. Αλλά ακόμη και στα ερείπιά του οι Γερμανοί αντιστέκονταν. Παρά και τη δεύτερη απόβαση στο Άντζιο, η είσοδος στη Ρώμη θα γίνει από τον στρατηγό Κλάρκ, στις 4 Ιουνίου 1944. Μια κίνηση εκ μέρους του στρατηγού που έδειχνε μάλλον ματαιοδοξία, για να γραφεί το όνομά του πως αυτός που κατέλαβε τη πρώτη πρωτεύουσα χώρας του Άξονα, παρά σχεδιασμένη ενέργεια. Αλλά και μετά τη Ρώμη οι Γερμανοί θα έχουν δεύτερη γραμμή αμύνης τη «Γοτθική». Σύντομα, οι Σύμμαχοι βρέθηκαν σε αδιέξοδο και το άνοιγμα του μετώπου στη Νορμανδία τους στερούσε από άνδρες και υλικό. Η γερμανοκρατούμενη βόρεια Ιταλία θα συνθηκολογήσει εντέλει μόλις τον Απρίλιο του 1945.

Απόβαση στην Νορμανδία

Ήταν φανερό ότι το συντριπτικό κτύπημα στον Χίτλερ δεν θα το έδινε το μέτωπο της Ιταλίας. Αλλά ούτε οι αλλεπάλληλες αεροπορικές επιδρομές και οι βομβαρδισμοί της γερμανικών πόλεων, όπως το Αμβούργο, το Βερολίνο και η Νυρεμβέργη, και αργότερη τη Δρέσδη με εκατόμβες αθώων θυμάτων.  Το μέτωπο στη Γαλλία ήταν επιβεβλημένο.

Ο Στάλιν ζητούσε από καιρό ένα δεύτερο πεδίο ευρείας σύγκρουσης στην Ευρώπη για να μπορέσει να «ανασάνει». Ήδη τον Νοέμβριο του 1943, στην Τεχεράνη του Ιράν, έγινε η πρώτη διάσκεψη «κορυφής» ανάμεσα στους ηγέτες των τριών μεγάλων δυνάμεων που πρωταγωνίστησαν στον πόλεμο εναντίον του Γ΄ Ράιχ. Στόχος της ιστορικής αυτής συνάντησης μεταξύ του Ρούσβελτ, του Στάλιν και του Τσώρτσιλ ήταν να οριστικοποιηθεί η στρατηγική των Συμμάχων για την τελική φάση του Πολέμου. Οι «τρεις μεγάλοι» αποφάσισαν ότι η απόβαση στη Νορμανδία θα πραγματοποιείτο τον ερχόμενο Μάιο. Συμβολικό επισφράγισμα της συμφωνίας τους ήταν και το «ξίφος του Στάλινγκραντ» το οποίο δώρισε ο Τσώρτσιλ στον Σοβιετικό ηγέτη, σε ένδειξη αναγνώρισης και σεβασμού του βρετανικού λαού για τη γενναιότητα που επέδειξαν οι κάτοικοι και οι στρατιώτες που υπερασπίστηκαν τη μαρτυρική ρωσική πόλη. Οι συμμετέχοντες στη διάσκεψη άρχισαν να σχεδιάζουν σε αδρές γραμμές την εικόνα που θα ελάμβανε ο κόσμος μετά την ήττα των ναζί.

Η προετοιμασία για την απόβαση στη Νορμανδία έπρεπε, όμως, να είναι άψογη. Υπήρχε το προηγούμενο της αποτυχημένης απόβασης στη Διέπη, από Βρετανο-καναδικά στρατεύματα το καλοκαίρι του 1942. Και κυρίως απέναντι είχε υψωθεί από τους Γερμανούς μια γραμμή ισχυρών οχυρωματικών έργων, που σκόπευε ακριβώς στην απόκρουση μια πιθανής επίθεσης. Αν και πεποίθησή του Χίτλερ ήταν ότι αυτή θα γινόταν στο Καλαί, στο στενότερο δηλαδή σημείο που χωρίζει την Αγγλία από τη Γαλλία, εντούτοις, η αμυντική ανάπτυξη που είχε δημιουργήσει ξεκινούσε από την Νορβηγία κι έφθανε έως τη νοτιοδυτική πλευρά της Γαλλίας προς το Ατλαντικό. 

Επικεφαλής της επιχείρησης ορίστηκε ο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, μετέπειτα πρόεδρος των ΗΠΑ. Μέχρι τον Μάιο του 1944, στην Αγγλία είχαν συγκεντρωθεί πάνω από 3 εκατομμύρια στρατιώτες από τη Βρετανία, τις ΗΠΑ, τον Καναδά, τη Νέα Ζηλανδία, την Αυστραλία, την Πολωνία, τη Γαλλία, το Βέλγιο, τη Νορβηγία, την Ολλανδία και την Τσεχοσλοβακία.

Κατά τη διάρκεια της νύχτας της 5^ης προς την 6^η Ιουνίου πάνω από 250 χιλιάδες άνδρες εξαπέλυσαν μια από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές επιχειρήσεις που είδε ποτέ ο κόσμος. Αν και η απόβαση έγινε χωρίς προβλήματα στις τέσσερεις από τις πέντε ακτές, στη συνέχεια η προώθηση στην γαλλική ενδοχώρα ήταν δύσκολη και με απώλειες για τους συμμάχους. Οι Γερμανοί προσπάθησαν να αντεπιτεθούν αλλά δεν τα κατάφεραν, και οι στρατηγοί τους αντιλαμβάνονταν ότι οι διαταγές του Χίτλερ να κρατήσουν τις θέσεις τους ήταν ανεδαφικές.

Στις 20 Ιουλίου 1944, και ενώ μαίνονταν οι μάχες στην Νορμανδία χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, στην Ανατολική Πρωσσία, σε ένα ξύλινο παράπηγμα, δίπλα από το υπόγειο τσιμεντένιο αρχηγείο του φύρερ, στο οποίο γίνονταν έργα, λάβαινε χώρα μια σύσκεψη του ίδιου του Χίτλερ με τους επιτελείς του. Ένας αξιωματικός, ο φον Σταουφενμπεργκ, άφησε κάτω από το τραπέζι έναν φάκελο και βγήκε έξω. Σε λίγο μια έκρηξη θα τινάξει το παράπηγμα στον αέρα. Εντούτοις, ο Χίτλερ θα επιζήσει. Θα θεωρήσει ότι η θεία πρόνοια του έστειλε μήνυμα ότι τελικά θα νικήσει. Τα μέλη της συνωμοσίας «Βαλκυρία» θα εκτελεσθούν. Ο Ρόμελ που ήταν μαζί τους θα πιεί δηλητήριο. (δ21)

Παρά τα λάθη των συμμάχων και τις απώλειες που υφίσταντο κατάφεραν να κατανικήσουν τους Γερμανούς στη βόρειο Γαλλία και στο Παρίσι, που είχαν μπει λίγες ημέρες πριν οι «Ελεύθεροι Γάλλοι», στις 29 Αυγούστου παρήλαυναν οι Αμερικανοί στρατιώτες σε ένα κλίμα θριάμβου και χαράς.

Εν τω μεταξύ στις 14 Αυγούστου, έγινε και άλλη απόβαση στη νότιο Γαλλία, με την κωδική ονομασία «Άκμων-Δραγόνος». Γι’ αυτή επέμεναν περισσότερο οι Αμερικανοί που ανησυχούσαν για την πολιτική αστάθεια που θα ίσως επικρατούσε στις περιοχές που στα πρώτα έτη του πολέμου υπήρχε το φιλογερμανικό καθεστώς του Βισύ. Έτσι, δεν κάμφθηκαν από την επιμονή του Τσώρτσιλ να ανοίξει ένα ακόμη μέτωπο στα Βαλκάνια, εκεί όπου τα αγγλικά συμφέροντα κινδύνευαν από τη σοβιετική προέλαση και τον ελληνικό εμφύλιο, ο οποίος είχε ήδη εκδηλωθεί και εντεινόταν με αγριότητα όσο πλησίαζε η ημέρα της αποχώρησης των Γερμανών.

Οι σύμμαχοι ξεκαθάρισαν το γαλλικό έδαφος. Όμως οι Γερμανοί δεν ήσαν διατεθειμένοι να παραδώσουν τα όπλα. Μια ισχυρή γραμμή αμύνης, η «Ζίγκρφιντ», δεν επέτρεπε τη διείσδυση προς την Γερμανία. Ο Βρετανός στρατηγός Μοντγκόμερυ πιστεύοντας ότι το ηθικό των Γερμανών ήταν πεσμένο, πρότεινε μια αερομεταφερόμενη εκστρατεία στην Ολλανδία για την κατάληψη στρατηγικών γεφυρών, όπως του Άρνεμ. Η πραγματοποίησή της, όμως, θα αποδείξει ότι οι Γερμανοί ήσαν αποφασισμένοι να παλέψουν μέχρι τέλους. Οι απώλειες για τους συμμάχους ήταν μεγάλες, αλλά τέλος κατάφεραν να πάρουν το λιμάνι της Αμβέρσας και να το κάνουν λειτουργικό ενισχύοντας έτσι την επιμελητεία τους που είχε έως τότε σοβαρό πρόβλημα.

Από την πλευρά του ο Χίτλερ αποφάσισε να κάνει μια σχεδόν απονενοημένη ενέργεια διατάζοντας αντεπίθεση στις Αρδέννες ώστε να κερδίσει την Αμβέρσα και να κόψει την επικοινωνία μεταξύ  των Βρετανο-Πολωνών και των Αμερικανών. Με μεταμφιεσμένους αγγλομαθείς Γερμανούς στρατιώτες ανάμεσα στις γραμμές των Αμερικανών επεδίωξε να σπείρει τη σύγχυση. Το παιχνίδι, όμως, ήταν πια χαμένο. Το Ιανουάριο του 1945, οι σύμμαχοι είχαν νικήσει και προωθούνταν στο γερμανικό έδαφος.

Η ρωσική προέλαση

Λίγο μετά τη συμμαχική απόβαση στη Νορμανδία, οι Σοβιετικοί έβαλαν σε εφαρμογή την επιχείρηση «Μπαγκράτιον». Η επιχείρηση άρχισε στις 23 Ιουνίου 1944, με τέσσερα μέτωπα, και μέχρι τα τέλη του Αυγούστου ο σοβιετικός στρατός βρισκόταν στις βαλτικές χώρες, στην Πολωνία και στα σύνορα της Ρουμανίας. Η επιχείρηση «Μπαγκράτιον» προκάλεσε τη βαρύτερη ήττα των Γερμανών σε όλο τον πόλεμο, καθώς έχασε μισό εκατομμύριο άνδρες. Το τέλος της σοβιετικής αντεπίθεσης είχε ως στόχο την ανασύνταξη των δυνάμεων του σοβιετικού στρατού πριν την τελική έφοδο, αλλά και το ξεκαθάρισμα της κατάστασης στην Πολωνία. Η εξέγερση του Εθνικού στρατού στη Βαρσοβία οδήγησε σε απόλυτη καταστροφή των Πολωνών με πάνω από 150 χιλιάδες νεκρούς και το 80% της πόλης κατεστραμμένο. Ο σοβιετικός στρατός που ήταν σχετικά κοντά δεν επενέβη. Ο Στάλιν διασφάλισε ότι η εξόριστη αστική κυβέρνηση δεν θα γυρνούσε στην Πολωνία.

Ο Χίτλερ, σε κατάσταση απόλυτου παραλογισμού, αδυνατούσε να αντιληφθεί το αδιέξοδο που είχε περιέλθει. Παρά τις αντιρρήσεις των στρατηγών του, μετέφερε στρατεύματα από το ανατολικό μέτωπο στο δυτικό, για την επιχείρηση των Αρδεννών. Οι Σοβιετικοί, όμως, ήδη σχεδίαζαν την προώθησή τους στη Γερμανία. Στις όχθες του ποταμού Βιστούλα, τον Ιανουάριο του 1945 είχαν συγκεντρωθεί 2,2 εκατομμύρια Σοβιετικοι στρατιώτες, έτοιμοι για να επιτεθούν.

 Η κατάσταση στα Βαλκάνια

Ο σοβιετικός στρατός προωθήθηκε ταχύτατα το τέλος του θέρους και το φθινόπωρο του 1944 στα Βαλκάνια. Η Ρουμανία, η οποία είχε συμμετάσχει ενεργά στο πλευρό του Γ΄ ράιχ, προσπάθησε να αλλάξει στρατόπεδο. Γερμανοί στρατιώτες θα κρατήσουν αιχμάλωτο τον Ρουμάνο βασιλιά, χωρίς όμως να μπορέσουν να αλλάξουν το ρου των γεγονότων. Ο γερμανικός στρατός θα συντριβεί σχεδόν ολοκληρωτικά και οι Ρουμάνοι θα συνθηκολογήσουν με τους σοβιετικούς, αγωνιώντας για τη μοίρα που τους περίμενε. Το ίδιο προσπάθησαν να κάνουν και οι Βούλγαροι, που τυπικά δεν ήταν σε πόλεμο με τη Σοβιετική Ένωση, αλλά ήταν στενοί σύμμαχοι των Γερμανών, και είχαν διαπράξει άγρια εγκλήματα κυρίως στη ελληνική Μακεδονία και Θράκη. Μέσα σε μια ημέρα άλλαξαν στρατόπεδο και κήρυξαν το πόλεμο στη Γερμανία, το Σεπτέμβριο του 1944, και στη συνέχεια καλωσόρισαν το σοβιετικό στρατό που εισήλθε στη Σόφια. Στην Ουγγαρία ο Χίτλερ προσπάθησε να διασώσει τη συμμαχία του προσφέροντας τα εδάφη της Τρανσυλβανίας που είχε η Ρουμανία, αλλά πλειοψηφούσε ο ουγγρικός πληθυσμός. Ήταν, όμως αργά. Εντούτοις, οι μάχες στη Βουδαπέστη, με τη ευρεία συμμετοχή νεαρών ακροδεξιών στο πλευρό των γερμανικών δυνάμεων καθυστέρησε τους σοβιετικούς και προκάλεσε πολλές απώλειες. Στη Γιουγκοσλαβία, όπου εκδηλώθηκε το ισχυρότερο ανταρτικό κίνημα της Ευρώπης, ο Τίτο είχε ήδη εξουδετερώσει τους Τσέτνικ, τους δεξιούς εθνικιστές, που είχαν όμως συνεργαστεί με τους Γερμανούς, και δεν θεωρούσε ότι η απελευθέρωση της Γιουγκοσλαβίας ήταν μόνον αποτέλεσμα της επέλασης του σοβιετικού στρατού. Στην Ελλάδα, το μεγάλο αντιστασιακό κίνημα, που έδρασε για μια τριετία, ήταν διασπασμένο και ο εμφύλιος είχε ξεκινήσει. Εν τω μεταξύ, όλους τους τελευταίους μήνες πριν από την αποχώρησή τους οι Γερμανοί είχαν επιδοθεί σε μαζικές εκτελέσεις, πυρπολήσεις χωριών και καταστροφές υποδομών. Ο Τσώρτσιλ φοβούμενος ότι οι κομμουνιστές και ο ΕΛΑΣ θα κέρδιζαν τη μάχη συμφώνησε εγκαίρως με τον Στάλιν, ότι η χώρα θα παρέμενε στη βρετανική σφαίρα επιρροής. Το αντάλλαγμα ήταν ίσως η Πολωνία. Εντούτοις, ο εμφύλιος δεν θα αποφευχθεί και θα προκαλέσει στη χώρα, έως το 1949, περισσότερες πληγές απ’ όσες η τριπλή κατοχή.

Γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης

Καθώς τα συμμαχικά στρατεύματα προωθούνται στα εδάφη του Γ΄ ράιχ αποκαλύπτεται μια από τις πλέον τραγικές πλευρές αυτού του πολέμου: τα στρατόπεδα συγκέντρωσης (εργασίας, εξόντωσης και θανάτου). Εκατομμύρια άνθρωποι βρέθηκαν έγκλειστοι σε συνθήκες απίστευτα τραγικές. Μεταξύ αυτών, βεβαίως, και χιλιάδες Έλληνες. Θυμίζω το έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Μαουτχάουζεν», από το ομώνυμο στρατόπεδο, όπου ήταν κι ο ίδιος έγκλειστος. Τα πλέον οδυνηρά, εκεί όπου η ζωή δεν είχε καμία αξία, ήσαν όσα προορίζονταν για ειδικές κατηγορίες του πληθυσμού, όπως οι Εβραίοι, οι Τσιγγάνοι, οι ομοφυλόφιλοι, αλλά και πολιτικοί κρατούμενοι ή αιχμάλωτοι από τα διάφορα μέτωπα του πολέμου και ιδιαίτερα το ανατολικό.  Οι κρατούμενοι φορούσαν αστέρια για να ξεχωρίζουν: Κόκκινα για τους κομμουνιστές και εν γένει τους πολιτικούς κρατούμενους, κίτρινα για τους Εβραίους, μωβ για τους μάρτυρες του Ιεχωβά, μαύρα για τους τσιγγάνους, πράσινα για τους ποινικούς κρατούμενους.

Τα στρατόπεδα ξεκίνησαν τη λειτουργία τους από το 1933, μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Στη συνέχεια, και ιδιαίτερα μετά την έναρξη του πολέμου πολλαπλασιάστηκαν. Πολλά στρατόπεδα έγιναν σε κατεχόμενες χώρες, ώστε να μη χρειάζεται η μεταφορά των κρατουμένων, αλλά αντιθέτως μεταφέρθηκαν από την Γερμανία κρατούμενοι. Ιδιαίτερα για τους Εβραίους, συστηματικά χρησιμοποιήθηκαν θάλαμοι αερίων για τη μαζική τους εξόντωση, στο πλαίσιο της «Τελικής Λύσης», ενός σχεδίου εξαφάνισης του εβραϊκού πληθυσμού που οδήγησε εντέλει σε μια γενοκτονία ασύλληπτων διαστάσεων.

Η Συνδιάσκεψη της Γιάλτας

Το Φεβρουάριο του 1945, στη Γιάλτα της Κριμαίας, συναντώνται εκ νέου οι «τρεις μεγάλοι». Ο κυρίαρχος της συνάντησης ήταν πλέον ο Στάλιν, καθώς ο Ζούκωφ βρισκόταν 65 χιλιόμετρα έξω από τα Βερολίνο. Ο Ρούζβελτ από τη μεριά του επεδίωκε τη συμμετοχή της Σοβιετικής Ένωσης στο πόλεμο με την Ιαπωνία, όπου συνεχιζόταν η αιμορραγία από τις απώλειες αμερικανών στρατιωτών. Έτσι ο Τσώρτσιλ κατέβαλε μια αγωνιώδη προσπάθεια να διατηρήσει κάποια επιρροή στην ανατολική και κεντρική Ευρώπη, και ιδιαίτερα στην Πολωνία. Ήταν φανερό, όμως, ότι ο βρετανικός παράγοντας βρισκόταν σε υποχώρηση. Οι αποφάσεις της Γιάλτας θα επηρεάσουν αποφασιστικά τον μεταπολεμικό κόσμο:

·         Δημιουργία τεσσάρων κατοχικών ζωνών στη Γερμανία, με τη προσθήκη της Γαλλίας

·         Αποστρατιωτικοποίηση της Γερμανίας

·         Τα σύνορα της Πολωνίας θα ήταν πάλι η γραμμή Curzon, που σήμαινε ότι τα εδάφη που κατέλαβε το 1939 η Μόσχα δεν θα τα επέστρεφε. Αντ’ αυτού η νέα Πολωνία θα έπαιρνε εδάφη από τη Γερμανία.

·         Δεν έγινε καμία ουσιαστική δέσμευση για ελεύθερες εκλογές στην Πολωνία

·         Ο Στάλιν δέχθηκε να γίνει η ΕΣΣΔ μέλος του ΟΗΕ. Μάλιστα ζήτησε η κάθε δημοκρατία να έχει δική της ψήφο. Τελικά πήρε 3 ψήφους (με την Ουκρανία και τη Λευκορωσία).

Επιπλέον, ο Στάλιν συμφώνησε να μπει η Σοβιετική Ένωση στο πόλεμο με τους Ιάπωνες 3 μήνες αφού τελειώσει ο πόλεμος με τους Γερμανούς.

Το τέλος του πολέμου στην Ευρώπη

Στο Βερολίνο, ο Χίτλερ, παρά την επέλαση των σοβιετικών στα ανατολικά και την προώθηση των δυτικών από το νότο και τα δυτικά, πίστευε ακόμη ότι μπορούσε να κερδίσει τον πόλεμο. Θεωρούσε ότι το ένα εκατομμύριο μαχητές στο Βερολίνο ήσαν αρκετοί για να αντισταθούν. Όμως οι περισσότεροι από αυτούς ήσαν παιδιά ή μεγάλοι σε ηλικία, χωρίς εκπαίδευση και εμπειρία. Μόνον που ήσαν αποφασισμένοι να πολεμήσουν έχοντας πληροφορηθεί τις θηριωδίες, κυρίως τους βιασμούς, που είχαν διαπράξει τα σοβιετικά στρατεύματα κατά την προέλασή τους στους Γερμανούς από τις περιοχές που καταλάμβαναν.

Ο Χίτλερ αναθάρρησε λίγο όταν έμαθε πως πέθανε ο Ρούζβελτ. Οι ελπίδες του, όμως, κατέρρευσαν όταν κατελήφθη το Ράιχστανγκ στις 28 Απριλίου 1945. Τρεις ημέρες πριν στον ποταμό Έλβα είχαν συναντηθεί ο σοβιετικός με τον αμερικανικό στρατό. Για πρώτη και τελευταία φορά για τις επόμενες δεκαετίες αντικρίζοντας με χαρά ο ένας τον άλλον. Στις 30 Απριλίου, ο Χίτλερ αυτοκτόνησε στο καταφύγιό του μαζί με τη σύζυγό του Εύα Μπράουν. Νωρίς τα πρωί της 8ης Μαΐου αντιπρόσωποι των νικηφόρων συμμάχων υπέγραψαν την τελευταία πράξη της παράδοσης. Ο Πόλεμος στην Ευρώπη είχε τελειώσει.

Η Συνδιάσκεψη του Πότσδαμ

Στις 17 Ιουλίου θα ξεκινήσει η τελευταία συνδιάσκεψη των τριών μεγάλων στο Πότσδαμ, ένα προάστιο του Βερολίνου. Μόνο που τώρα έχουν αλλάξει πολλά πράγματα από την εποχή της συνάντησης της Κριμαίας. Κατ’ αρχάς, στη θέση του Ρούζβελτ ήταν ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ ο Χάρυ Τρούμαν. Επίσης, όσο διαρκούσε η συνδιάσκεψη ο Τσώρτσιλ ηττήθηκε στις εκλογές από τον Άττλη και αποχώρησε. Η ατμόσφαιρα σχετικής εμπιστοσύνης μεταξύ των τριών χωρών δεν θα υπάρχει. Ο φόβος του Τσώρτσιλ για την ενδυνάμωση της Σοβιετικής Ένωσης είχε γίνει και άποψη του νέου αμερικανού προέδρου. Ο Στάλιν επεδίωκε με κάθε τρόπο κέρδη τόσο στο μερίδιο του επί της Γερμανίας, όσο και οικονομικά οφέλη που θα του επέτρεπαν να αναδιοργανώσει την κατεστραμμένη χώρα του, όπου πάνω από 30 χιλιάδες εργοστάσια είχαν καταστραφεί. Οι ΗΠΑ, όμως δεν ήταν διατεθειμένες να ακολουθήσουν την πολιτική οικονομικής ενίσχυσης προς την Μόσχα, που είχε ακολουθήσει ο Ρούζβελτ. Ο «Νόμος εκμισθώσεων και Δανεισμού» που χρησιμοποιήθηκε για τη χρηματοδότηση των σοβιετικών καταργήθηκε. Από τη μεριά του ο Στάλιν θεωρούσε ότι οι χώρες που κατέλαβε ο κόκκινος στρατός (Ρουμανία, Βουλγαρία, Ουγγαρία) θα έμεναν κόκκινες. Η ατμόσφαιρα είχε αρχίσει να γίνεται ψυχροπολεμική.

Σε λίγες ημέρες οι ΗΠΑ θα έριχναν ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. Ο σκοπός ήταν να αποφευχθεί περαιτέρω αιματοχυσία Αμερικανών στρατιωτών αλλά και η συμμετοχή των Σοβιετικών στα δρώμενα της Άπω Ανατολής. Μια νέα εποχή είχε αρχίσει. Ο πόλεμος άφησε πίσω του 75 εκατομμύρια νεκρούς. Μόνον η Σοβιετική Ένωση είχε απώλειες 19 εκ. πολιτών 8,7 εκ. στρατιωτών. Η Γερμανία κατέγραψε την απώλεια 5,3 εκατομμυρίων στρατιωτών της, ιδίως στο ανατολικό μέτωπο. Η αναλογία των θυμάτων ήταν 85% για τους συμμάχους, 25% για τον άξονα. Σε αυτό τον πόλεμο που χρησιμοποιήθηκε το μέγιστο του δυναμικού σε ανθρώπους, μέσα, τεχνολογία, καταστράφηκαν χιλιάδες υποδομές, πόλεις και χωριά, πολιτιστικά μνημεία αιώνων. Πάνω στα ερείπια έπρεπε να οικοδομηθεί ένας νέος κόσμος. 

6 Απριλίου 2014