Αφγανιστάν – η θανατηφόρα κληρονομιά του Μπρζεζίνσκι

του Neil Clark

(το κείμενο δημοσιεύτηκε στις 29.5, πριν την μεγάλη έκρηξη στο κέντρο της Καμπούλ που στοίχισε τη ζωή σε δεκάδες ανθρώπους και τραυμάτισε εκατοντάδες άλλους)

Συνιστά ειρωνεία που μια νέα μεγάλη έξαρση της βίας στο Αφγανιστάν συνέπεσε με τον θάνατο του Ζμπίγκνιου Μπρζεζίνσκι, του παθιασμένου μαχητή του αντιρωσικού Ψυχρού Πολέμου και αρχιτέκτονα της αμερικανικής πολιτικής που στήριξε τους τζιχαντιστές στη χώρα αυτή για να «ματώσει» τη Σοβιετική Ένωση.

Το Σάββατο, την πρώτη ημέρα του Ραμαζανιού, 18 άνθρωποι σκοτώθηκαν σε μια έκρηξη αυτοκτονίας πλησίον μιας στρατιωτικής βάσης στην επαρχία Khost. Εν τω μεταξύ, οι επιθέσεις από μαχητές εναντίον των δυνάμεων ασφαλείας στην επαρχία Badgis, σύμφωνα με πληροφορίες, άφησαν πίσω τους 36 νεκρούς και πολύ περισσότερους τραυματίες. Την Παρασκευή, μια άλλη έκρηξη σκότωσε 10 πολίτες στην επαρχία Herat.

Το 2017 είναι πολύ αιματηρό έτος για το Αφγανιστάν, με την Αποστολή Βοηθείας του ΟΗΕ να κάνει λόγο για περισσότερους από 2.100 αμάχους που σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν στο διάστημα μεταξύ του Ιανουαρίου και του Μαρτίου.

Τίποτε από αυτά δεν αναφέρθηκε όταν άρχισαν οι καθιερωμένοι επικήδειοι. Ο Ομπάμα είπε: «ήμουν ένας από τους προέδρους που επωφελήθηκαν από την σοφία του και τις συμβουλές του». Οι πρώην πρόεδροι Τζωρτζ Μπους και ο Τζίμυ Κάρτερ επίσης απηύθυναν γενναιόδωρους φόρους τιμής.

Αλλά ενώ τα συλλυπητήριά μας απευθύνονται στην οικογένεια και τους φίλους του Μπρζεζίνσκι αυτή τη δύσκολη στιγμή, κάθε αντικειμενική αποτίμηση για το τι πραγματικά πέτυχε ο «Ζμπιγκ», ως Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας, θα κατέληγε στο ότι η επιρροή του ήταν καταστροφική όχι μόνον για το λαό του Αφγανιστάν αλλά για ολόκληρο τον κόσμο. Να το θέσω απλά. Ο κόσμος θα ήταν πολύ ασφαλέστερος εάν ο Μπρζεζίνσκι είχε χρησιμοποιήσει τις αξιόλογες διανοητικές του ικανότητες στην επιδίωξη άλλων στόχων και στην παγκόσμια πολιτική. Η εμμονή του Ζμπιγκ στα τέλη του 1970 ήταν να στήσει για την ΕΣΣΔ το δικό της Βιετνάμ. Διορίστηκε Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Κάρτερ το 1977, και βρέθηκε να είναι «στα μαχαίρια» με τον Υπουργό Εξωτερικών Σάιρους Βανς, έναν άνθρωπο της ειρήνης που πραγματικά επιθυμούσε να προωθήσει την ύφεση με τη Μόσχα.

Η αντι-σοβιετική στρατηγική του Μπρζεζίνσκι είχε δύο σκέλη. Πρώτο ήταν η επιθετική προώθηση του ζητήματος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το λεγόμενο «τρίτο καλάθι» των Συμφωνιών του Ελσίνκι του 1975, ως ένα μέσο αποσταθεροποίησης του ανατολικού μπλοκ.

«Ο Μπρζεζίνσκι αναγνώρισε το πολιτικό πλεονέκτημα που αποκτούσε από το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, γι’ αυτό άσκησε πίεση στην Σοβιετική Ένωση και συσπείρωσε ένα αντίπαλο στρατόπεδο εναντίον της Μόσχας» γράφουν ο Jeremy Isaacs και ο Taylor Downing στο βιβλίο τους «Cold War». Αλλά υπήρχε μεγάλη υποκρισία στο παιχνίδι αυτό, μιας και ο Ζμπιγκ ήταν πολύ άνετος, για να πετύχει τους σκοπούς του, να δουλεύει με κυβερνήσεις των οποίων οι επιδόσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα ήσαν πολύ χειρότερες απ’ ότι της Σοβιετικής Ένωσης.

Το δεύτερο σκέλος αυτής της στρατηγικής ήταν να οδηγήσει το Κρεμλίνο να στείλει στρατεύματα στο Αφγανιστάν.

Για να κατανοήσουμε πώς το Αφγανιστάν έγινε ένα νέο και κρίσιμο μέτωπο στον Ψυχρό Πόλεμο πρέπει να επιστρέψουμε πίσω στο καλοκαίρι του 1973. Ο βασιλιάς Μωχάμετ Ζαχίρ Σαχ, που είχε κυβερνήσει τη χώρα από το 1933, εκτοπίστηκε από τον εξάδελφό του Μωχάμετ Νταούντ Χαν με τη βοήθεια των Αφγανών κομμουνιστών. Ο Νταούντ συνέχισε την αδέσμευτη πολιτική της χώρας του, αν και του άρεσε να λέει ότι ήταν έτοιμος «να ανάψει τα αμερικάνικα τσιγάρα του με τα ρωσικά σπίρτα».  

Ωστόσο η κυβέρνηση της Καμπούλ πολιορκείται όλο και περισσότερο από τις ΗΠΑ που τη δελεάζουν με προσφορές βοηθείας. Ο Νταούντ απαγόρευσε το κομμουνιστικό «Δημοκρατικό Κόμμα του Αφγανικού Λαού» και έδιωξε τους σοβιετικούς στρατιωτικούς συμβούλους. Το αποτέλεσμα ήταν η λεγόμενη «Επανάσταση του Σαούρ», που έφερε στην εξουσία τον φιλοσοβιετικό Νουρ Μουχάματ Ταράκι τον Απρίλιο του 1978.

«Η αριστερή κυβέρνηση άρχισε μεταρρυθμίσεις στην ιδιοκτησία της γης και ενεθάρρυνε τις γυναίκες να συμμετάσχουν στα μαθήματα εκμάθησης γραφής και ανάγνωσης μαζί με τους άνδρες», σημειώνουν οι Isaacs και Downing.

Οι σκληροπυρηνικοί ισλαμιστές κληρικοί δεν ήταν πολύ ικανοποιημένοι και η θρησκευτική αντιπολίτευση προς την κυβέρνηση ενισχύθηκε. Ο Μπρεζίνσκι είδε εκεί την μεγάλη ευκαιρία να υποστηρίξει τους αντικυβερνητικούς μουτζαχεντίν ή «Στρατιώτες του Θεού». Είναι μια ευρέως διαδομένη, αλλά λανθασμένη, άποψη ότι οι ΗΠΑ άρχισαν να στηρίζουν τους φονταμενταλιστές αντάρτες μόνον αφού τα σοβιετικά τανκς εισήλθαν στην Καμπούλ τα Χριστούγεννα του 1979. Στην πραγματικότητα, η οικονομική βοήθεια για τις αντικυβερνητικές δυνάμεις έχει ξεκινήσει πριν από την επέμβαση και είχε σχεδιασθεί ειδικά για να προκαλέσει μια σοβιετική στρατιωτική απάντηση. Το 1998, ο Μπρζεζίνσκι παραδέχθηκε ότι είχε βάλει τον Κάρτερ να υπογράψει την πρώτη απόφαση για μυστική βοήθεια στους αντάρτες τον Ιούλιο του 1979, 5 ολόκληρους μήνες πριν οι σοβιετικοί επέμβουν.

«Έγραψα ένα σημείωμα στον πρόεδρο στον οποίο του εξήγησα ότι κατά τη γνώμη μου, αυτή η βοήθεια θα προκαλούσε μια σοβιετική στρατιωτική επέμβαση», είπε ο Μπρζεζίνσκι. Ακόμη και πριν από αυτό, αξιωματούχοι των ΗΠΑ είχαν συναντηθεί με τους ηγέτες των ανταρτών. Εν τω μεταξύ, το 1977 ο Ζμπιγκ είχε δημιουργήσει την «Ομάδα Εργασίας των Εθνικοτήτων», στόχος της οποίας ήταν να αποδυναμώσει την Σοβιετική Ένωση προκαλώντας εθνικές και θρησκευτικές εντάσεις.

Το Κρεμλίνο αντιμετώπισε ένα τρομερό δίλημμα. Ήταν καταδικασμένο εάν δεν επενέβαινε να βοηθήσει την πολιορκημένη αφγανική κυβέρνηση και καταδικασμένο αν δεν το έκανε. Υπήρχε ένας φόβος ότι ο ισλαμικός φονταμενταλισμός εάν επικρατούσε στο Αφγανιστάν, μετά και την ισλαμική επανάσταση στο Ιράν, θα μπορούσε να απλωθεί στην ίδια τη Σοβιετική Ένωση και επιπλέον το ΝΑΤΟ είχε συμφωνήσει να τοποθετήσει τους πυραύλους Πέρσινγκ και Κρουζ στην Ευρώπη. Αλλά ακόμη το Κρεμλίνο ίσως υποπτευόμενο την παγίδα, ήταν απρόθυμο να αναλάβει μια χερσαία επιχείρηση. Ο Ταράκι παρακάλεσε τη Μόσχα για περισσότερη βοήθεια και επισκέφθηκε το Κρεμλίνο τον Σεπτέμβριο του 1979. Αλλά λίγο μετά ο Ταράκι ανατράπηκε (και δολοφονήθηκε πεθαίνοντας από ασφυξία από μαξιλάρια) και τον πρωθυπουργό Χαφιζουλάχ Αμίν να αναλαμβάνει ως πρόεδρος. Η Μόσχα πίστευε ότι ο Αμίν ήταν έτοιμος να στραφεί προς τη Δύση. Το Κρεμλίνο τελικώς αποφάσισε να δράσει, αν και υπήρχαν ακόμη ενστάσεις μέσα στο Πολιτικό Γραφείο. Στις 24 Δεκεμβρίου 1979, ο Μπρζεζίνσκι πήρε το χριστουγεννιάτικο δώρο του από τον «Άγιο» Μπρέζνιεφ, το οποίο τόσο καιρό επιθυμούσε. «Τη μέρα που οι σοβιετικοί επισήμως περνούσαν τα σύνορα, έγραψα στον πρόεδρο Κάρτερ: ‘Τώρα έχουμε την ευκαιρία να δώσουμε στην ΕΣΣΔ τον δικό της πόλεμο του Βιετνάμ’», παραδέχθηκε αργότερα ο ίδιος ο Μπρζεζίνσκι. Ο Σάιρους Βανς προέτρεψε για μια διπλωματική λύση, αλλά δυστυχώς, ο Κάρτερ άκουσε τον Ζμπιγκ.

Ο σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας πέταξε στο Πακιστάν στις αρχές του 1980 και πόζαρε, δύο χρόνια πριν από την πρώτη ταινία του Ράμπο, στους φωτογράφους κρατώντας ένα κινέζικο πολυβόλο στο πέρασμα του Κάιμπερ. «Η υπόθεσή σας είναι σωστή, και ο Θεός είναι μαζί σας» είπε στους συγκεντρωμένους «ιερούς πολεμιστές». Όλη την επόμενη δεκαετία, δισεκατομμύρια δολάρια για βοήθεια και εξοπλισμό από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους δόθηκαν στους Ισλαμιστές μαχητές, τους κατ’ ευφημισμό αποκληθέντες «πολεμιστές της ελευθερίας».

Το 1982 ο Ρόναλντ Ρήγκαν αφιέρωσε ακόμη και το διαστημικό λεωφορείο Κολούμπια στους αντικυβερνητικούς μαχητές. Είχε δηλώσει τότε ότι «ο αγώνας του αφγανικού λαού αντιπροσωπεύει την υψηλότερη φιλοδοξία του ανθρώπου για ελευθερία». Δεν ήταν μόνον οι Αφγανοί αντάρτες που πολεμούσαν εναντίον της σοσιαλιστικής κυβέρνησης στην Καμπούλ. Ενθαρρυμένοι και εξοπλισμένοι από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους, από 25.000 έως 80.000 ξένοι μαχητές πήγαν στο Αφγανιστάν.

Τα γεράκια της Ουάσιγκτον, ακολουθώντας τον δρόμο της αντιρωσικής πολιτικής του Μπρζεζίνσκι, έκαναν ό,τι μπορούσαν για να εμποδίσουν μια διπλωματική λύση στη σύγκρουση. Ο στόχος, για να χρησιμοποιήσουμε τη φράση του Ζμπιγκ, ήταν να «κάνει τους σοβιετικούς να ματώσουν όσο περισσότερο και για όσο μεγαλύτερο διάστημα».

Οι προειδοποιήσεις του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, για τους κινδύνους του ισλαμικού φονταμενταλισμού και ότι η ανάληψη της εξουσίας στο Αφγανιστάν από σκληροπυρηνικούς θα έχει σημαντικές παγκόσμιες συνέπειες, δεν εισακούστηκαν. Οι Ταλιμπάν και η Αλ-Κάιντα προήλθαν από τους Μουτζαχεντίν και αργότερα οι ΗΠΑ ηγήθηκαν μιας εισβολής στο Αφγανιστάν για να απαλλαγούν από τους Ταλιμπάν. Αλλά οι Ταλιμπάν είναι ακόμη εκεί (όπως είναι και το Ισλαμικό Κράτος και η Αλ Κάιντα) και έχουν εξαπολύσει μια νέα θανατηφόρα εαρινή επίθεση.

Για περίπου 40 χρόνια το Αφγανιστάν δεν γνωρίζει τίποτε άλλο από πόλεμο και η επιθυμία του Μπρζεζίνσκι να δώσει στη Σοβιετική Ένωση το δικό της Βιετνάμ έχει να κάνει πάρα πολλά μ’ αυτό. Και όχι μόνον για το Αφγανιστάν, αλλά η στρατηγική του της στήριξης των τζιχαντιστών να αποσταθεροποιήσουν και να καταλύσουν κοσμικές, σοσιαλιστικές κυβερνήσεις φιλικές προς τη Σοβιετική Ένωση ή τη Ρωσία, έχει αντιγραφεί και σε άλλες χώρες, όπως τη Λιβύη και τη Συρία, με όλες τις καταστροφικές συνέπειες σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

Όχι ότι αυτός ο «μεγάλος άνδρας» έδειξε ποτέ ότι είχε τύψεις για ό,τι είχε κάνει. Το αντίθετο. Όταν τον ρώτησαν το 1998 «Έχετε μετανιώσει που υποστηρίξατε τον ισλαμικό φονταμενταλισμό, ο οποίος έδωσε όπλα και συμβουλές στους μελλοντικούς τρομοκράτες;» ο Μπρζεζίνσκι απάντησε: «τι ήταν πιο σημαντικό για την παγκόσμια ιστορία; Κάποιοι αναστατωμένοι μουσουλμάνοι ή η απελευθέρωση της Κεντρικής Ευρώπης και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου;». Όταν αυτός που του έπαιρνε συνέντευξη άκουσε «κάποιοι αναστατωμένοι μουσουλμάνοι» ξαναρώτησε και όταν πήρε την ίδια απάντηση του είπε ότι σήμερα ο ισλαμικός φονταμενταλισμός αποτελεί μια παγκόσμια απειλή. Και ο Μπρζεζίνσκι τότε του απάντησε «Ανοησίες!».

Το 2008 ρωτήθηκε εκ νέου για την πολιτική που προώθησε στο Αφγανιστάν και ο Μπρζεζίνσκι είπε: «Δεν θα δίσταζα να την ξανακάνω». Όταν κοιτάζουμε πίσω το 1979 και το 80 στις διαφωνίες μεταξύ του Ζμπιγκ και του πιο προσεκτικού Σάιρους Βανς, που αποκαλούσε τον Μπρζεζίνσκι ως «κακό», ο χρόνος σίγουρα αποδεικνύει ποιος είχε δίκιο και ποιος άδικο. Εάν είχε επικρατήσει ο Βανς και όχι ο πανέξυπνος και κατά το ήμισυ ακαδημαϊκός...

Πηγή: https://www.rt.com/op-edge/390067-brzezinski-afghanistan-ussr-cold-war/

Μετάφραση: Σωτήρης Δημόπουλος