Ο κύβος ερρίφθη: οι Κούρδοι πέρασαν τον Ευφράτη

 

του Fabrice Balanche

Το κείμενο, δημοσιευμένο στις 5 Ιανουαρίου 2016, περιγράφει με ακρίβεια την παρούσα διάταξη των αντίπαλων δυνάμεων στο βόρεια και βορειοανατολικό μέτωπο του πολέμου στη Συρία. Η ανάλυσή του Balanche καταδεικνύει:

α) την σαφή υποχώρηση του "Ισλαμικού Κράτους" κάτω από τα συνδυασμένα κτυπήματα των Κούρδων του PYD, του συριακού στρατού, της ρωσικής αεροπορίας,  

β) την ορατή πλέον δυνατότητα των Κούρδων να ελέγξουν όλη σχεδόν τη συνοριακή περιοχή με τη Τουρκία, ενώνοντας τα καντόνια του Κομπάνι και του Αφρίν,

γ) την αδυναμία της Τουρκίας να επιβάλλει τους όρους της, λόγω της στρατηγικής σημασίας των Κούρδων μαχητών στον πόλεμο κατά του ΙΚ,

δ) την απρόθυμη αλλά αναγκαία στήριξη της Δύσης προς τους Κούρδους της Συρίας, τόσο για να συνεχίσουν τον πόλεμο κατά των ισλαμιστών, όσο κυρίως για να μην περάσουν ολοκληρωτικά στη ρωσική επιρροή, η οποία έτσι κι αλλιώς υφίσταται.

Να σημειωθεί τέλος, ότι από την ημέρα της δημοσίευσης του κειμένου, παρά τις επιφυλάξεις του συγγραφέα του για την πιθανότητα εκδήλωσης του εγχειρήματος, ο συριακός στρατός και οι «Τίγρεις», οι ειδικές δυνάμεις της πολιτοφυλακής, έχουν εξαπολύσει συντονισμένη επίθεση εναντίον του ΙΚ, βόρεια της βάσης Kuwaires, και προωθούνται προς την πόλη al-Bab. 

Σ.Δ. 

Από τον Οκτώβριο, οι δυνάμεις του «Ισλαμικού Κράτους» στο ανατολικό τμήμα της επαρχίας του Χαλεπιού βρίσκεται υπό πίεση και εξαναγκάζεται σε διάφορα μέτωπα: εναντίον του «Κουρδικού Κόμματος Δημοκρατικής Ένωσης» (PYD) και των Αράβων συμμάχων του κοντά στο μεγάλο φράγμα Tishrim∙ ενάντια στο συριακό στρατό και τη ρωσική αεροπορία γύρω από το στρατιωτικό αεροδρόμιο Kuwaires και τη λίμνη al-Jaboul∙ εναντίον των ανταρτών της «Jaish al-Fatah» (που ελέγχεται από την «Ahrar al Sham» και το παρακλάδι της Αλ-Κάιντα «Jabhat al-Nusra») στον διάδρομο Azaz, μεταξύ του Χαλεπιού και των τουρκικών συνόρων∙ εναντίον του ντόπιου πληθυσμού στην πόλη Manbji (στμ. 30 χλ. δυτικά από τον Ευφράτη), προς την οποία το PYD  και οι σύμμαχοί του προελαύνουν. Το PYD έχοντας καταλάβει, την μοναδική για πολλά εκατοντάδες μίλια, άθικτη γέφυρα κατά μήκος του Ευφράτη και με τον συριακό στρατό να κινείται δυναμικά είτε βόρεια είτε δυτικά, μια μεγάλη ομάδα μαχητών του ΙΚ στην περιοχή του Χαλεπιού θα μπορούσε να χάσει την πρόσβασή της στην πρωτεύουσα τους Ράκκα. Αυτή η προοπτική εγείρει το ερώτημα: ποιος θα μπορούσε να ωφεληθεί από την εξάλειψη του Ισλαμικού Κράτους σε αυτό το μέτωπο και πώς; 

    

ΜΙΑ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕ ΙΣΧΥΡΗ ΦΥΛΕΤΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ

Αν και ο πληθυσμός στην επαρχία του ανατολικού Χαλεπιού είναι σήμερα σχεδόν εξ ολοκλήρου σουνιτικός, εντούτοις, διαιρείται μεταξύ διαφόρων εθνικών ομάδων και σε ακόμη περισσότερες υποδιαιρέσεις φυλών και γενών που δημιουργούν ένα δίκτυο βασικής αλληλεγγύης στην επαρχία και στις πόλεις. Οι Άραβες είναι η πλειοψηφία του πληθυσμού αλλά πολλές κουρδικές και τουρκομανικές μειονοτικές ομάδες έχουν αντισταθεί στον εξαραβισμό. Οι Κιρκάσιοι παρ’όλα αυτά, έχουν αφομοιωθεί: η ταυτότητά τους έχει σταδιακά εξασθενήσει από την εποχή που μεταφέρθηκαν από τους Οθωμανούς στην περιοχή αυτή, πριν από 150 χρόνια Οι Χριστιανοί αν και πολυάριθμοι στις συνοριακές πόλεις της Jarabulus, στο Κομπάνι και στην Αζάζ έως και την δεκαετία του 1950, έπειτα με τα χρόνια μετακινήθηκαν προς το Χαλέπι και τη Δαμασκό. Η περιοχή είναι σχεδόν αποκλειστικά αγροτική, με το δεύτερο χαμηλότερο δείκτη επιπέδου ανθρώπινης ανάπτυξης μετά από αυτής της κοιλάδας του Ευφράδη. Έχει καταγράψει επί χρόνια υψηλή δημογραφική αύξηση, με μέσο ετήσιο ποσοστό, έως και πριν τον εμφύλιο πόλεμο, 3%. Η περιοχή έχει τρία αστικά κέντρα: την Al-Bab, το Manbji και την Jarabulus. Η μοναδική βιομηχανία της περιοχής είναι η τσιμεντοβιομηχανία που κτίστηκε το 2008-2010 από την ευρωπαϊκή εταιρεία Lafarge.

«ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΟΥΡΔΙΚΗ»

Οι Κούρδοι θεωρούν μεγάλα τμήματα αυτής της περιοχής ως δικά τους, συμπεριλαμβανομένης της μακράς ζώνης στα τουρκικά σύνορα –όχι μόνον το ελεγχόμενο από τους Κούρδους καντόνι του Αφρίν στα δυτικά και του Κομπάνι στα ανατολικά, αλλά επίσης και τους τομείς που βρίσκονται ανάμεσά τους και στην παρούσα φάση ελέγχονται από τους αντάρτες ή το ΙΚ. Οι Κούρδοι έχουν παρόμοιες απόψεις για το Manbij, που βρίσκεται αρκετά νοτιότερα από τα σύνορα. Ακόμη κι εάν ο πληθυσμός είναι σε αρκετές από τις περιοχές κυρίως αραβικός, το PYD ωστόσο τις θεωρεί ως «ιστορικά κουρδικές», βασίζοντας προφανώς τα επιχειρήματά του στο Μεσαίωνα και στον Σαλαδίνο.       

Κατά συνέπεια, το PYD σκοπεύει να εξασφαλίσει την εδαφική συνέχεια μεταξύ του καντονιού Αφρίν και της υπόλοιπης αυτοανακηρυγμένης Κουρδικής περιοχής (Ροτζάβα). Η ομάδα έχει ήδη προσαρτήσει το κυρίως αραβικό διαμέρισμα του Tal Abyad προς ανατολάς, αλλά θα είναι δύσκολο να επαναλάβει αυτή την επιτυχία σε πιο πολυπληθείς περιοχές, καθώς περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνθρωποι κατοικούσαν έως το 2010 στις διεκδικούμενες περιοχές της Αζάζ, της Αλ-Μπαμπ, του Manbij και της Jarabulus, συγκρινόμενες με τους 130.000 ανθρώπους στην Tal Abyad. Αν και εκατοντάδες χιλιάδες έχουν καταφύγει στη Τουρκία, οι Κούρδοι θα αντιμετώπιζαν σίγουρα την πρόκληση της ενσωμάτωσης ενός μεγάλου αραβικού πληθυσμού στη Ροτζάβα, για να μην αναφέρουμε τη τοπική μειονότητα των Τουρκομάνων που είναι κάτω από την προστασία της Άγκυρας.

Πράγματι, η Τουρκία αρνείται να αφήσει τον έλεγχο όλων των συνόρων στους Κούρδους και έχει προειδοποιήσει αρκετές φορές ότι θα επιτεθεί εάν θα περάσουν τον Ευφράτη, όπως έκανε τον Ιούλιο που βομβάρδισε θέσεις του PYD κοντά στην Jarabulus. Στις 26 Δεκεμβρίου, οι «Δημοκρατικές Δυνάμεις της Συρίας» (μια ομάδα που συμμετέχουν το PYD και οι Άραβες σύμμαχοί του) κατέκτησαν το φράγμα Tishrin, έπειτα, τρεις μέρες αργότερα, πήραν και το χωριό Abu Qiliqil στην άλλη πλευρά του ποταμού, και βρέθηκαν μόνον 12 χιλιόμετρα από το Manbij. Αν και η πόλη είναι εκτός του βεληνεκούς του τουρκικού πυροβολικού, η Άγκυρα θα μπορούσε να κτυπήσει τις δυνάμεις του PYD με άλλα όπλα. Το να το κάνει αυτό μπορεί να είναι πολύ δύσκολο σε μια στιγμή που οι Κούρδοι πολεμούν το ΙΚ στα νότια σύνορα της Τουρκίας και όταν η συνοριακή περιοχή που το PYD προσπαθεί να ελέγξει είναι κι ο μοναδικός διάδρομος για τους τρομοκράτες του ΙΚ για να περνούν βόρεια προς την Ευρώπη και για τους εθελοντές που έρχονται νότια για να ενταχθούν στο στρατό του στη Συρία. Εντούτοις, η Άγκυρα θα μπορούσε ακόμη να δοκιμάσει να δικαιολογήσει τα κτυπήματα εναντίον των Κούρδων δεδομένων των στενών δεσμών του με το ΡΚΚ. Πράγματι, αν δεν υπάρξει εκεχειρία με την Άγκυρα, η Τουρκία το πιο πιθανό είναι να δράσει προς υπονόμευση των όποιων κουρδικών κερδών στη Συρία.

Ακόμη κι έτσι, όμως, το βασικό εμπόδιο για την επίτευξη των στόχων του PYD είναι η πρόκληση της κατάκτησης και η διατήρηση μια τόσο μεγάλης αραβικής και τουρκομανικής περιοχής. Θα αποδεχθεί ο τοπικός πληθυσμός την άφιξη των Κούρδων μαχητών; Η κατάσταση μεταξύ Αράβων και Κούρδων στα ανατολικά της επαρχίας του Χαλεπιού είναι σαφώς λιγότερο συγκρουσιακή από ότι στην βορειοανατολική Συρία. Οι πληθυσμός είναι πιο αναμιγμένος στα ανατολικά, και οι μεικτοί γάμοι είναι συχνοί. Επιπλέον το PYD έχει δημιουργήσει μια συμμαχία με τις αραβικές πολιτοφυλακές, έτσι οι τοπικές φυλές μπορεί να δείξουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον κυρίαρχο πολιτικό παίκτη, με τον τρόπο που το έκαναν προς το Ισλαμικό Κράτος με γνώμονα το συμφέρον της φυλής.    

ΤΟ ΙΣΛΑΜΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΘΑ ΠΑΓΙΔΕΥΘΕΙ;

Όταν το PYD και οι σύμμαχοί του πήραν το Abu Qilqil, κάποιες πηγές υπέδειξαν ότι το ΙΚ μπορεί να εγκαταλείψει και το Manbij, κυρίως επειδή αντιμετωπίζει μεγάλη εχθρότητα από τους ντόπιους και έτσι θα ήταν αδύνατο να κρατήσει την πόλη εμπρός στην προέλαση των Κούρδων. Στις 12 Νοεμβρίου, οι κάτοικοι του Manbij διαμαρτυρήθηκαν για τη βίαιη στρατολόγηση των νέων στο Ισλαμικό Κράτος στο μέτωπο της Azaz. Και στις 19 Δεκεμβρίου οι ισλαμιστές εκτέλεσαν 14 πολίτες από το φόβο μια εξέγερσης που σιγόβραζε.   

Εν τω μεταξύ η επίθεση του PYD έχει υποστηριχθεί από τα κτυπήματα του συνασπισμού, δείχνοντας ότι οι κινήσεις του, μερικώς τουλάχιστον, συντονίζονται από τις ΗΠΑ και δεν ήταν μονομερείς αποφάσεις του PYD. Υπό αυτή την οπτική η προέλαση προς το Manbij θα μπορούσε να είναι τμήμα της στρατηγικής να κερδηθεί ξανά η Ράκκα. Εάν το Manbij πέσει, η πρωτεύουσα του «Χαλιφάτου» θα μπορούσε τελικώς να απομονωθεί από τα υπόλοιπα εδάφη του ΙΚ στη Συρία. Όλες οι γέφυρες στον Ευφράτη από τα τουρκικά σύνορα νοτίως έως τη λίμνη Άσσαντ έχουν καταστραφεί ή έχουν ελεγχθεί από τους Κούρδους. Αν το PYD συνεχίσει την προέλασή του προς το νότο και ο συριακός στρατός ξεκίνησει μια επίθεση προς την Al-Bab (στμ. φαίνεται ότι ήδη έχει ξεκινήσει) ή την λίμνη Άσσαντ, μεγάλο πλήθος μελών του ΙΚ θα εγκλωβιστεί στην ανατολική επαρχία του Χαλεπιού.  

ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΕΠΩΦΕΛΗΘΕΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ;

Προς τα δυτικά οι δυνάμεις των ανταρτών που ελέγχουν τον διάδρομο της Azaz είναι αυτή τη στιγμή σε θέση άμυνας έναντι του ΙΚ, το οποίο έχει καταλάβει από τον Σεπτέμβριο μερικά χωριά στην περιοχή και κινείται αργά προς την Azaz. Η προτεραιότητα της «Jaish al-Fatah», που υποστηρίζεται από τους Σαουδάραβες και τη Τουρκία, είναι να υπερασπιστεί την οδό ανεφοδιασμού, προς το ανατολικό Χαλέπι, στα δυτικά ενάντια στους Κούρδους και στο νότο ενάντια στο συριακό στρατό. Ωστόσο, η ρωσική αεροπορία έχει πολλαπλασιάσει τις επιθέσεις της στο διάδρομο Azaz και έχει αποδυναμώσει τους αντάρτες, ιδιαίτερα κοντά στο συνοριακό πέρασμα του Bab al-Salam, κι αν χαθεί αυτός ο δρόμος θα αφήσει τις ανταρτικές μονάδες στις ανατολικές περιοχές σχεδόν απόλυτα περικυκλωμένες από τις δυνάμεις του καθεστώτος. Κάποια βοήθεια θα μπορούσε να εισρεύσει από το δυτικό συνοριακό πέρασμα Bab al-Hawa, αλλά η προέλαση του συριακού στρατού γύρω από το Χαλέπι απειλεί κι αυτόν τον δρόμο.  

Ως εκ τούτου, οι αντάρτες δεν θα είναι οι βασικοί ωφελημένοι από μια υποχώρηση του ΙΚ στην επαρχία του Χαλεπιού, εκτός και τους επιτραπεί να διεξάγουν επιθέσεις από την Τουρκία. Η Άγκυρα δεν επιθυμεί να επέμβει ευθέως στη Συρία, αλλά θα μπορούσε να επιτρέψει σε αντάρτες-πληρεξούσιους να χρησιμοποιήσουν το τουρκικό έδαφος για επιχειρήσεις ενάντια στο ΙΚ στη Jarabulus, για παράδειγμα, με έμμεσο στόχο να εμποδίσουν τους Κούρδους να καταλάβουν όλα τα σύνορα. Βεβαίως, κάθε τέτοια στρατηγική εξαρτάται από το εάν οι αντάρτες είναι πρόθυμοι να πολεμήσουν το ΙΚ, αλλά και εάν είναι ικανοί να το κάνουν αποτελεσματικά. Εν τω μεταξύ, η πρόσφατη επίθεση του συριακού στρατού στο στρατιωτικό αεροδρόμιο του Kuwaires είχε σκοπό να διασώσει τη φρουρά από τη σφαγή που την περίμενε από το ΙΚ, όπως συνέβη στην Tabqa, και να εξασφαλίσει τον δρόμο Χαλεπιού-Σαλαμίγια που απειλείτο από τις επιδρομές του ΙΚ. Έως τώρα, ωστόσο, ο στρατός δεν έχει πρόθεση να εξαπολύσει μια ευρύτερη επίθεση για την ανακατάληψη των ανατολικών περιοχών που έχει απολέσει. Η προτεραιότητά του είναι να εξοντώσει τις ανταρτικές ομάδες μέσα και γύρω από το Χαλέπι.

Ο Άσσαντ και ο Πούτιν κατάλαβαν ότι δεν θα έπρεπε να ανταγωνισθούν με τους Κούρδους στην κατάκτηση άλλων περιοχών, τουλάχιστον προσωρινά. Αντιθέτως έχουν διευκολύνει τις κουρδικές προσπάθειες βομβαρδίζοντας τους αντάρτες στο διάδρομο του Azaz. Αλλά εάν η πρόσφατη επίθεση των Κούρδων πετύχει αυτό θα μπορούσε να αλλάξει τη συριακή, ρωσική και ιρανική στρατηγική στην περιοχή. Φτάνοντας στο Manbij, οι Κούρδοι θα μπορούσαν να παρακινήσουν το συριακό στρατό να επιτεθεί εναντίον του Al-Bab νοτιο-ανατολικά του Χαλεπιού. Οι δύο δυνάμεις θα μπορούσαν τελικώς να συναντηθούν, παγιδεύοντας τις δυνάμεις του ΙΚ όπως περιγράφηκε παραπάνω. Αν και ούτε ο Άσαντ, ούτε οι αντάρτες δείχνουν να είναι σε τέτοια θέση και να ξανακερδίσουν το χαμένο έδαφος από το ΙΚ, ανατολικά από το Χαλέπι, ο τοπικός αραβικός πληθυσμός θα μπορούσε να είναι πιο δεκτικός σε αυτούς παρά στους Κούρδους.

ΛΙΓΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΥΣΗ

Από τις τρομοκρατικές επιθέσεις του Νοεμβρίου στο Παρίσι, οι Ευρωπαίοι επιμένουν ότι η διαδρομή από τη Τουρκία προς το Ισλαμικό Κράτος και αντιστρόφως πρέπει να κλείσει. Εν τη απουσία μετριοπαθούς Αραβικής σουνιτικής δύναμης ικανής να αναλάβει αυτή την απαίτηση, η Δύση θα προτιμούσε αυτός ο διάδρομος να κλείσει από τους Κούρδους παρά από οργανώσεις που συνδέονται με την «Αλ Κάιντα», όπως η «Ahrar al-Sham» ή η «Jabhat al-Nusra». Οι Κούρδοι είναι πρόθυμοι να εκπληρώσουν το όνειρό τους για μια ενωμένη Ροτζάβα κατά μήκος των βορείων συνόρων και το να τους αρνηθούμε έστω κάποια πρόοδο προς αυτό το στόχο θα είχε ως αποτέλεσμα να σταματήσει ο μόνος αποτελεσματικός μας σύμμαχος ενάντια στο ΙΚ στη βόρεια Συρία. Εάν η Δύση δεν δουλέψει μαζί τους επί αυτού του στόχου, θα τους σπρώξει στην αγκαλιά της Μόσχας, η οποία έχει ξεκαθαρίσει στο PYD ότι είναι εντελώς πρόθυμη να το βοηθήσει. Στην πραγματικότητα, ήδη υπάρχει κανονικός συντονισμός των Κούρδων με τις ρωσικές δυνάμεις στις βόρειες επαρχίες του Χαλεπιού.

Την ίδια ώρα, το να επιτραπεί στο PYD να καταλάβει όλη τη συνοριακή γραμμή είναι κάτι απαράδεκτο για τη Τουρκία, και η Δύση χρειάζεται τη βοήθεια της Άγκυρας σε διάφορα μέτωπα, συμπεριλαμβανομένων του προσφυγικού και του αγώνα κατά του ΙΚ. Επομένως, εάν η επίθεση του PYD συνεχιστεί προς το Manbij, και ίσως ακόμη πιο πέρα από την κόκκινη γραμμή της Τουρκίας στον Ευφράτη, οι ΗΠΑ και οι εταίροι τους στο συνασπισμό θα χρειαστεί να είναι προσεκτικοί καθορίζοντας εάν και πως θα στηρίξουν την προέλαση και τι θα πουν ως απάντηση στις τουρκικές διαμαρτυρίες. Από την πλευρά της η Άγκυρα, θα πρέπει να αποφασίσει πόσο μακριά είναι έτοιμη να πάει υπερασπίζοντας την «κόκκινη γραμμή» της, δεδομένων των πολιτικών και διπλωματικών κινδύνων μιας βαθύτερης επέμβασης, επιτιθέμενη μάλιστα στην μοναδική επίγεια δύναμη που έχει επιτυχία έναντι του ΙΚ στη Συρία. Υπ’ αυτή την έννοια, η επίθεση του PYD είναι τόσο ξεκάθαρη σημειολογικά όσο και η διάβαση του Ρουβίκωνα από τον Καίσαρα: ο κύβος ερρίφθη.     

* Ο Fabrice Balanche, είναι αναπληρωτής καθηγητής και διευθυντής έρευνας στο Πανεπιστήμιο 2 της Λυών, και επισκέπτης καθηγητής στο Washington Institute.      

πηγή: http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/the-die-is-cast-the-kurds-cross-the-euphrates?utm_content=buffer9b2f8&utm_medium=social&utm_source=twitter.com&utm_campaign=buffer