"Η Οκτωβριανή Επανάσταση", Διάλεξη στο "Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων" του Πανεπιστημίου Λευκωσίας

ΣΥΝΘΗΚΗ ΜΠΡΕΣΤ-ΛΙΤΟΦΣΚ 1918

 

 

Απόψε θα μιλήσουμε για ένα ιστορικό γεγονός, το οποίο χωρίς αμφιβολία και άσχετα από το πρόσημο που του δίνουμε, θετικό ή αρνητικό, συνιστά ένα από τα σημαντικότερα του 20ού αιώνα και όχι μόνον.

Θα μιλήσουμε για την Οκτωβριανή επανάσταση στη Ρωσική αυτοκρατορία, το 1917.

Στην πραγματικότητα, βέβαια, οι επαναστάσεις ήταν δύο. Καθώς έχει προηγηθεί αυτή του Φεβρουαρίου, όταν ανατράπηκε ο τσάρος Νικόλαος ο Β΄, ο τελευταίος ηγεμόνας της δυναστείας Ρομανόφ, που κατείχε το θρόνο για περίπου τρεις αιώνες.

Αναφερόμενοι στα συμβάντα, θα προσπαθήσουμε να διακρίνουμε πίσω τους το ιστορικό βάθος και τις γενεσιουργές αιτίες που τα προκάλεσαν. Διότι, ένα γεγονός δεν συμβαίνει ως κεραυνός εν αιθρία. Χωρίς βεβαίως να αποκλείουμε τον παράγοντα τύχη ως προς την έκβασή του, η προετοιμασία του έχει ωστόσο ξεκινήσει πολύ καιρό πριν.

Για να κατανοήσουμε λοιπόν όσα συνέβησαν στη Ρωσία του 1917, και τα οποία σημάδεψαν την παγκόσμια ιστορία για τις επόμενες δεκαετίες θα πρέπει να εξετάσουμε, την κατάσταση που βρισκόταν η ρωσική αυτοκρατορία τις παραμονές της επανάστασης, την δημιουργία και ανάπτυξη του επαναστατικού κινήματος στη χώρα, τις ιδέες και τη δράση του κόμματος των μπολσεβίκων που κατόρθωσε να βγει νικητής από αυτήν την σκληρή σύγκρουση.

Η Ρωσία είναι μια χώρα μεταξύ Ευρώπης και Ασίας όχι μόνον γεωγραφικά αλλά και πολιτισμικά. Μέσα της συνυπάρχουν και η ανατολή και η δύση σε μια ιδιόμορφη και πολλές φορές εκρηκτική σύνθεση. Η ρωσική αυτοκρατορία των τσάρων τον 19οαιώνα επεκτείνεται γεωγραφικά, μεγαλώνει πληθυσμιακά, δημιουργεί πνευματικά, αλλά ταυτόχρονα έχει ένα αντιδραστικό και αυταρχικό πολιτικό σύστημα, εκατομμύρια δουλοπάροικους, και οικονομία που υστερούσε σε σχέση με αυτήν της δύσης.

Αν θελήσουμε να απαριθμήσουμε τις αιτίες αυτής της υστέρησης, η οποία αποτέλεσε το κατάλληλο θερμοκήπιο για την ανάπτυξη ακραίων επαναστατικών κινημάτων, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε:

Α. το ταταρο-μογγολικό ζυγό, που κράτησε τους Ρώσους σε μια μακρά ασιατική απομόνωση για κάποιους κρίσιμους αιώνες.

Β. την έλλειψη θαλάσσιων οδών, που αποτελούσε μόνιμο πρόβλημα των τσάρων, και άρα τον περιορισμό των εμπορικών συναλλαγών.

Γ. την ύπαρξη, δεκάδων εθνοτήτων σε μια τεράστια έκταση, και ως εκ τούτου η απίστευτη ανομοιογένεια που εμπόδιζε την μετάβαση στην καπιταλιστική οικονομία. Η ρωσική αυτοκρατορία στις παραμονές του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου είχε πληθυσμό περίπου 170 εκ. Τα 136 εκ. απ’ αυτά ζούσαν στο ευρωπαϊκό τμήμα. Οι Ρώσοι, ή Μεγαλορώσοι για να διακρίνονται από τους Μικρορώσους Ουκρανούς και τους Λευκορώσους, αποτελούσαν μόλις το 43%. Οι εθνότητες και οι λαοί που κατοικούσαν στην αυτοκρατορία είχαν μεταξύ τους τεράστιες πολιτισμικές διαφορές. Από τους Φιλανδούς και τους Πολωνούς στα δυτικά, έθνη εξελιγμένα οικονομικά, που γειτόνευαν με τις αναπτυγμένες βιομηχανικά χώρες της Δυτικής Ευρώπης μέχρι τους τουρκόφωνους πληθυσμούς της Κεντρικής Ασίας και τις μογγολικές φυλές της Ανατολικής Σιβηρίας και του βορρά, όπου κυριαρχούσε ακόμη η νομαδική ζωή, και ο αναλφαβητισμός ήταν σχεδόν καθολικός.

Έτσι κοινωνικές, οικονομικές πολιτικές, εθνικές και εδαφικές αντιθέσεις σπάραζαν το κράτος, που προσπαθούσε να αφομοιώσει όλους αυτούς τους ανόμοιους μεταξύ τους λαούς. Όμως ο εκρωσισμός, ενίοτε και βίαιος, δεν έφερνε τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Αυτή η εθνοτική και θρησκευτική πανσπερμία, η συνύπαρξη των ανόμοιων ταυτοτήτων θα αποτελέσει έναν καθοριστικό παράγοντα των ρωσικών επαναστάσεων. Το εθνικό ζήτημα θα είναι μονίμως παρόν στις πολιτικές εξελίξεις της χώρας, μέχρι και τη διάλυση της ΕΣΣΔ, αλλά ακόμη και στη σημερινή Ρωσία. Αρκεί να φέρουμε στο μυαλό μας τη Τσετσενία, την Οσσετία ή το Νταγκεστάν. Όλα αυτά δεν είναι σημερινά ζητήματα.

Δ. τον κρατικό συγκεντρωτισμό, που δεν άφηνε ελεύθερα τα αστικά στρώματα να διαμορφώσουν τις κατάλληλες πολιτικές συνθήκες που ήσαν απαραίτητες για την κεφαλαιοκρατική οικονομία, τουλάχιστον με τους όρους της δύσης. Παντού υπήρχαν τα εμπόδια της γραφειοκρατίας, της λογοκρισίας, του αυταρχισμού, της τυπολατρίας. Για δημοκρατικές διαδικασίες ούτε λόγος, παρ’ όλο που από τη δεκαετία του 1860 λειτουργούσαν τοπικά όργανα, αγροτικές και αστικές δούμες, η πραγματική εξουσία ασκείτο από την παντοδύναμη κρατική ιεραρχία, που καθιερώθηκε από τον Μ. Πέτρο και προέβλεπε 14 τάξεις (ή τσιν- λέξη από τα κινεζικά), και τον κρατικό μηχανισμό, στον οποίο ανήκε ακόμη κι η εκκλησία. Αυτή η πραγματικότητα, που ήλθαν οι επαναστάσεις να την ανατρέψουν, τελικά επανάκαμψε με άλλη μορφή, πολύ σύντομα, μετά την δημιουργία του νέου σοβιετικού κράτους-Λεβιάθαν. Για να αντιληφθούμε έτσι τις βαθύτερες ιστορικές διεργασίες.

Στ. Την αναχρονιστική ηγεμονική ελίτ της στρατιωτικής αριστοκρατίας των γαιοκτημόνων, που ιδεολογικά και κοινωνικά αδυνατούσε να προσαρμοστεί στις ανάγκες των καιρών. Αν και από τους κόλπους της γεννήθηκαν σπουδαία πνεύματα της συγκλονιστικής ρωσικής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα, όπως ο Πούσκιν, ή ο Λέρμοντοφ, σύντομα έχασε τη σκυτάλη από τους εκπροσώπους των κατώτερων τάξεων, οι οποίοι έδωσαν το δικό τους στίγμα στην πνευματική ζωή και στην πολιτική δραστηριότητα. 

Ζ. Την ύπαρξη φεουδαρχικών χαρακτηριστικών, με κυριότερο τη δουλοπαροικία που ίσχυε μέχρι και το 1861. Και όταν αναφερόμαστε στη δουλοπαροικία εννοούμε τη κατοχή του χωρικού από τον γαιοκτήμονα ως εργαλείο παραγωγής. Ακόμη, όμως, και μετά την κατάργησή της, η εκμετάλλευση των μουζίκων, των Ρώσων αγροτών ήταν απάνθρωπη, όπως και οι συνθήκες ζωής τους. Στη Ρωσία μέχρι και τις παραμονές του πολέμου το 80-85% του πληθυσμού ασχολείτο με τη γεωργία και ο αγροτικός τομέας έδινε πάνω από το 50% του εθνικού προϊόντος. Στις πόλεις διέμενε μόνον το 16% του πληθυσμού. Ενώ τα ¾ των αγροτών ήσαν εντελώς αγράμματοι. Σε κάποιες περιοχές η τάξη των γαιοκτημόνων ανήκε σε άλλο έθνος από αυτό των χωρικών. Στην Πολωνία για παράδειγμα οι γαιοκτήμονες ήσαν κυρίως Γερμανοί, στην Βαλτική Γερμανοί και Λετονοί, στην Ουκρανία Πολωνοί. Εκεί, λοιπόν, η ταξική αντίθεση έπαιρνε και εθνικά χαρακτηριστικά. Στα χωριά βασίλευε όπως έγραψε ο Τολστόι η εξουσία του σκότους –πείνα, επιδημίες. Στις ίσμπες (καλύβες) των χωρικών ο χρόνος είχε σταματήσει. Και μόνο τους αποκούμπι ήταν η πίστη τους στην Ορθοδοξία και στο τσάρο. Όσο οι χωρικοί πίστευαν στον τσάρο, στον πατερούλη, στην αυθεντία, η εξουσία θα ήταν αδιαμφισβήτητη. Από τις αρχές, όμως, του 20ού αιώνα η πίστη αυτή θα αρχίσει να θαμπώνει και τελικά να σβήνει. Τουλάχιστον για τον τσάρο, γιατί η επιβίωση της λατρείας του πατερούλη δεν θα τελειώσει μαζί με τον τελευταίο Ρομανόφ αλλά θα αναβιώσει ενισχυμένη στη σταλινική περίοδο.

Σχετικά με τα χαρακτηριστικά της καπιταλιστικής ανάπτυξης θα διαπιστώσουμε ότι αυτή δεν βασίστηκε στον ελεύθερο ανταγωνισμό. Υπήρξε, κυρίως, αποτέλεσμα της κρατικής παρέμβασης αλλά και του ξένου κεφαλαίου, που λειτουργούσε με όρους αποικίας. Κι αυτό συνιστούσε μια μεγάλη αντίφαση, καθώς η Ρωσία βρισκόταν σε μια περίεργη θέση όπου ταυτοχρόνως ήταν και αυτοκρατορία.

Αυτή η σχέση εξάρτησης με τη Δύση αποδεικνύεται από τον ξένο δανεισμό, τον έλεγχο σημαντικών τομέων της οικονομίας, την εκμετάλλευση πλουτοπαραγωγικών πηγών. Ο τεράστιος όγκος των δανείων θα προέρχεται από τη Γαλλία, αλλά και την Αγγλία και η Γερμανία. Όχι τυχαία, η Γαλλία θα είναι η χώρα που θα πρωταγωνιστήσει μετά την επανάσταση στην ανατροπή των μπολσεβίκων από την εξουσία, ώστε να μπορέσει να εισπράξει τα δάνειά της. Αποικιακό χαρακτήρα θα έχουν, όμως, και οι ρωσικές εξαγωγές καθώς θα αποτελούνται αποκλειστικά από αγροτικά προϊόντα και πρώτες ύλες.

Αλλά, όπως είπαμε, η Ρωσία ήταν αυτοκρατορία αλλά και ιμπεριαλιστική χώρα. Διότι και η ίδια είχε αποικίες, εσωτερικές αποικίες. Τις περιοχές που κατέκτησε στρατιωτικά και ενέταξε στο ρωσικό κράτος. Στη κεντρική Ασία, στον Καύκασο, στην Σιβηρία και στην άπω ρωσική ανατολή. Εκεί, συστηματικά και με σχέδιο εγκαταστάθηκαν χιλιάδες σλάβοι άποικοι, ενώ ταυτόχρονα οι περιοχές αυτές ήταν πηγή φθηνών πρώτων υλών αλλά και αγορές κατανάλωσης βιομηχανικών προϊόντων.

Μετά απ’ όλα τα παραπάνω θα μπορούσε να εξαχθεί ίσως το συμπέρασμα ότι η Ρωσία ήταν μια καθόλα καθυστερημένη χώρα. Αυτό, όμως δεν ίσχυε. Ως συνήθως η πραγματικότητα είναι πολύπλευρη. Παράλληλα με τα αναχρονιστικά της στοιχεία παρουσιάζει και μια τρομερή δυναμική, τόσο στη βιομηχανική της ανάπτυξη, τη δημιουργία υποδομών, τις τέχνες, τα γράμματα, αλλά και τους δημογραφικούς δείκτες. Ακόμη και η επέκταση και η προσπάθεια αφομοίωσης νέων, πολιτισμικά καθυστερημένων περιοχών, θα έχει και θετικά χαρακτηριστικά. Δεν θα είναι μια στείρα κατάκτηση. 

Είναι σημαντικό επομένως να κατανοήσουμε ότι η επανάσταση δεν γίνεται σε μια χώρα σε παρακμή, σε μια χώρα που υποχωρεί από το ιστορικό προσκήνιο. Αντιθέτως, εισέρχεται με μεγαλύτερη ορμή στο παγκόσμιο προσκήνιο. Κι αυτό συμβαίνει παρά τις αντιθέσεις, ή ορθότερα οι αντιθέσεις οξύνονται γιατί ακριβώς η χώρα ανέρχεται. Κι αυτό θεωρούμε ότι είναι ένα γενικότερο συμπέρασμα για τη φύση των επαναστάσεων. Οι επαναστάσεις πραγματοποιούνται όπου υπάρχει ζωτικότητα, ακμή, δημογραφική ευρωστία, οικονομική κινητικότητα. Όπως και στη Γαλλία του 1789 έτσι και στη Ρωσία του 1917.

Και έτσι θα συμβεί το απρόβλεπτο. Θα πραγματοποιηθεί η ρωσική κομμουνιστική επανάσταση, η επανάσταση της εργατικής τάξης, όπως την είχε περιγράψει ο Καρλ Μαρξ, ή περίπου έτσι. Γιατί θα πραγματοποιηθεί όχι στην αναπτυγμένη καπιταλιστική Δύση. Όχι στην Γαλλία, στη Γερμανία ή στην Αγγλία. Και δεν θα είναι αποτέλεσμα της ωρίμανσης του κεφαλαιοκρατικού σταδίου. Αφού η Ρωσία μόλις τότε άρχιζε να εισέρχεται σε αυτό. Και ούτε ήταν καθαρά εργατική επανάσταση, καθώς η πλειοψηφία των εξεγερμένων ήταν αγρότες. Και τέλος, η ρωσική επανάσταση δεν προκάλεσε την παγκόσμια προλεταριακή επανάσταση, όπως ανέμεναν οι κομμουνιστές ηγέτες.

Ποιο είναι, όμως, το πολιτικό παρελθόν, που προετοιμάζει την Οκτωβριανή επανάσταση. Αν θέλουμε να βρούμε τις ρίζες του θα πάμε αρκετά πίσω. Και θα ξεκινήσουμε από το 1825, και την αποτυχημένη επανάσταση των Δεκεμβριστών. Στη συνέχεια, σε όλο τον 19ο αιώνα θα αντιπαλεύουν στη Ρωσία δύο μεγάλα ρεύματα. Οι δυτικόφιλοι και οι σλαβόφιλοι. Ανάμεσα τους τα σύνορα δεν είναι εντελώς ευδιάκριτα. Ο στόχος όμως και των δύο είναι ο ίδιος. Η δημιουργία μιας νέας αναγεννημένης Ρωσίας, όπου ο μουζίκος να καταστεί ελεύθερος άνθρωπος, και όπου θα επικρατήσει η απόλυτη δικαιοσύνη. Τα οράματά τους δεν σταματούν στη Ρωσία. Διαμορφώνεται στη σκέψη των Ρώσων διανοουμένων του 19ου αιώνα μια μεσσιανική αντίληψη της αποστολής της Ρωσίας. Αντίληψη που είναι βαθιά ρωσική. Με ρίζες στη θεωρία της τρίτης Ρώμης, αλλά και στα δυαδικά κινήματα των παλαιόπιστων, στον ασκητισμό και στην απόλυτη αφοσίωση στον υπέρτατο σκοπό. Έτσι οι ιδέες που έρχονται από τη δύση θα παίρνουν εντέλει ρωσικό χαρακτήρα. Ο Χέρστεν, ο Τσερνισέφσκι, ο Μπακούνιν, οι μηδενιστές, η τρομοκρατία του Νετσάγιεφ, η Ναρόντναγια Βόλια «Λαϊκή Θέληση», όλ’ αυτά θα προετοιμάσουν την επανάσταση και την έλευση των μπολσεβίκων. Άμεσος πρόγονός τους ήταν η οργάνωση «Χειραφέτηση της Εργασίας» του Πλεχάνωφ, κίνημα περισσότερο δυτικόστροφο, που προσδοκούσε την επανάσταση από τους εργάτες, σύμφωνα με την μαρξιστική ορθοδοξία, και όχι από τους μουζίκους. Πάντως, οι Ρώσοι επαναστάτες ήσαν σε διαρκή επαφή με τα δρώμενα στη Δύση. Είναι χαρακτηριστικό ότι πρώτη μετάφραση του «Κεφαλαίου» του Μαρξ σε ξένη γλώσσα έγινε στα ρωσικά.

Το 1898, στο Μινσκ της Λευκορωσίας γεννιέται λοιπόν το ρωσικό σοσιαλ-δημοκρατικό εργατικό κόμμα, το μετέπειτα κομμουνιστικό. Το κόμμα θα αποκτήσει την ισχύ του, αρχικώς ιδεολογικά, στην συνέχεια οργανωτικά και εντέλει ως επιρροή στις πλατιές μάζες χάρις στην χαρισματική προσωπικότητα του Βλαδίμηρου Ίλιτς Ουλιάνωφ, που έμεινε γνωστός ως Λένιν.

Η ιστορία δεν είναι μια νομοτελειακή διαδικασία, και δεν είναι απρόσωπη. Η προσωπικότητα παίζει σημαίνοντα ρόλο στη πορεία των γεγονότων. Και ο ρόλος του Λένιν στη προετοιμασία και στην νίκη της επανάστασης των μπολσεβίκων ήταν ανεκτίμητος. Ο άνθρωπος αυτός κατόρθωσε να συνδυάσει την ρωσική επαναστατική παράδοση με την πείρα του κομμουνιστικού κινήματος της Ευρώπης. Αφοσιωμένος ψυχή τε και σώματι στην επανάσταση, είχε ένα μοναδικό προσόν. Να συγκεντρώνει όλες του τις δυνάμεις στην κατάκτηση της εξουσίας. Ο Λένιν δεν χανόταν σε αλλότριες θεωρητικές αναζητήσεις. Στόχος του ήταν η εξουσία, και προσάρμοζε την πολιτική του σε αυτό το στόχο. Καλό και ηθικό ήταν ότι εξυπηρετούσε την επανάσταση, κακό ότι ήταν εναντίον της.

Ο Λένιν γεννήθηκε το 1870 στο Σιμπίρσκ του Βόλγα. Ο πατέρας του ήταν επαρχιακός υπάλληλος που κατάφερε κάποτε να γίνει ευγενής. Ο πρωτότοκος γιός του όμως, αδελφός του Βλαδίμηρου, συνελήφθη και εκτελέσθηκε για τρομοκρατική δράση. Ο πατέρας εξοβελίζεται από την τοπική καλή κοινωνία. Τα θλιβερά αυτά γεγονότα θα αφήσουν ανεξίτηλα τα ίχνη τους στον Λένιν και θα καθορίσουν την πορεία του.

Χάρις, λοιπόν, σ’ αυτόν τον ευφυή επαναστάτη, μετά το ΙΙ συνέδριό του το ΡΩΣΔΕΚ, το 1903, κινείται προς την κατεύθυνση της μετατροπής του σε επαναστατική πρωτοπορία της εργατικής τάξης, του προλεταριάτου, όπως ο ίδιος το περιγράφει στο βιβλίο του «τι να κάνουμε». Το κόμμα δεν θα ήταν πλέον μια χαλαρή συλλογικότητα, αλλά ένας σφιχτός και αυστηρός οργανισμός επαγγελματιών επαναστατών, αφοσιωμένων ολότελα στην επανάσταση.

Λόγω της διαφωνίας των υπολοίπων ηγετών του κόμματος δημιουργείται εσωτερικός διχασμός. Οι οπαδοί του Λένιν υπερισχύουν και ονομάζονται μπολσεβίκοι (πλειοψηφούντες). Οι αντίπαλοί τους μενσεβίκοι (μειοψηφούντες).

Ο κομματικός μηχανισμός θα χαλυβδωνόταν από την διαρκή πάλη ενάντια στην κρατική καταστολή, άριστος για την κατάληψη της εξουσίας. Όμως, όπως θα γράψει προφητικά ο Τρότσκι το 1904, στο κόμμα όπως το θέλει ο Λένιν τελικά η κομματική οργάνωση θα υποκαταστήσει το κόμμα, μετά η κεντρική επιτροπή θα υποκαταστήσει τον μηχανισμό και στο τέλος ο μοναδικός δικτάτωρ θα υποκαταστήσει την κεντρική επιτροπή. Πολύ σύντομα η πορεία των γεγονότων θα επαληθεύσει τον άλλο σημαντικό άνδρα της επανάστασης Λέων Μπρονστάιν Τρότσκυ. Μόνον που ο δικτάτωρ θα είναι ένας Γεωργιανός, που εκείνα τα χρόνια ξεκινούσε τη δράση του μέσα από τις γραμμές των μπολσεβίκων, υπεύθυνος για τις απαλλοτριώσεις δηλαδή ληστείες τραπεζών για τη χρηματοδότηση της δράσης του κόμματος, έχοντας το ψευδώνυμο Κόμπα και αργότερα Στάλιν.

Το 1905, στη Ρωσία ως αποτέλεσμα της ταπεινωτικής ήττας από τους Ιάπωνες αλλά και της ανέχειας και της πείνας που θα βασανίζουν εκατομμύρια πολίτες της αυτοκρατορίας θα ξεσπάσει η πρώτη επανάσταση, ή, όπως την χαρακτήρισαν, η τελική πρόβα της μεγάλης επανάστασης. Για δύο χρόνια, με αφετηρία την λεγόμενη «ματωμένη Κυριακή», όπου οι Κοζάκοι κτύπησαν στο ψαχνό τους χωρικούς με τις εικόνες και τα πορτραίτα του τσάρου στα χέρια, θα πραγματοποιηθούν μαζικές απεργίες, στρατιωτικές στάσεις –τότε έχουμε το γνωστό από τη ταινία θωρηκτό Ποτέμκιν- και σημαντικές αγροτικές εξεγέρσεις, ενώ θα προκληθούν μια σειρά από εθνικές αναταραχές σε όλη τη χώρα. Η επανάσταση θα κατασταλεί. Όμως τα αποτελέσματά της θα είναι καθοριστικά για την εξέλιξη των γεγονότων.

Ο τσαρισμός θα υποστεί ανεπανόρθωτο πλήγμα στη συνείδηση των χωρικών. Η εικόνα του προστάτη πατερούλη απέναντι στην αυθαιρεσία του γαιοκτήμονα κατέπεσε. Ο τσαρισμός θα βασίζεται πλέον μόνον στην παρηκμασμένη αριστοκρατία.

Επίσης θα δημιουργηθούν τα πρώτα σοβιέτ στα εργοστάσια, σε μερικά από τα οποία η συγκέντρωση εργατών θα ανέρχεται σε χιλιάδες. Άρα ιδανικά για τη προπαγάνδα των επαναστατών.

Τα μέτρα εκδημοκρατισμού θα είναι δειλά και ατελέσφορα. Οι Δούμες καταργούνται και αλλάζουν για να είναι ευνοϊκές στη τσαρική εξουσία. Οι μεταρρυθμίσεις του Στολίπιν (1908), παρ’ όλο που είχαν πρόθεση να φιλελευθεροποιήσουν την οικονομία εντέλει δημιούργησαν στρατιές ανέργων πρώην γεωργών. Κι αυτό διότι τα μέτρα συνέτριψαν την αγροτική κοινότητα Μιρ, η οποία διένεμε εσωτερικά κατά περιόδους τον κλήρο. 4 εκ. άνθρωποι θα μεταναστεύσουν στην ανατολή, χωρίς να βελτιώσουν την κατάστασή τους. Τότε δημιουργείται και η τάξη των κουλάκων και των πλουσίων αγροτών, για τους οποίους θα έχουμε την ευκαιρία να μιλήσουμε όταν θα κάνουμε αναφορά στη διαδικασία της κολλεκτιβοποίησης.

Η επανάληψη της επανάστασης ήταν επομένως αναμενόμενη. Αργά ή γρήγορα το καθεστώς των τσάρων θα κατέρρεε. Οι αντιθέσεις ήσαν τόσο οξείες, και η ανικανότητα της πολιτικής ελίτ τέτοια, που το τέλος ήταν νομοτελειακό. Αυτό που δεν ήταν νομοτελειακό ήταν η επανάσταση να είναι κομμουνιστική. 

Κι αυτό συνέβη λόγω του τραγικού, κυρίως για την ευρωπαϊκή ήπειρο, πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Η Ρωσία θα έχει σ’ αυτόν απίστευτες απώλειες. Ανέτοιμη, χωρίς εξοπλισμό, χωρίς ικανή διοίκηση, με τον έκφυλο μοναχό Ρασπούτιν να ελέγχει τη τσαρική οικογένεια μέχρι να δολοφονηθεί, ηττάται από τις κεντρικές αυτοκρατορίες. Εκατομμύρια νέοι νεκροί, ακόμη περισσότερα εκατομμύρια εξαθλιωμένοι, χωρίς όπλα, χωρίς σίτιση, χωρίς ελπίδα. Τα αγροτόπαιδα της Ρωσίας δεν είχαν τίποτα να χάσουν από ένα ολοκληρωτικό πόλεμο με το πολιτικό σύστημα. Μοναδική τους επιθυμία θα είναι η επιστροφή στα χωριά τους και στα χωράφια τους.

Εκεί, λοιπόν, μέσα σε φρικτά χαρακώματα, κρέας για τα κανόνια, βρέθηκαν παρέα με εργάτες που είχαν ήδη εμπλακεί στην πολιτική. Ανάμεσά τους οι μπολσεβίκοι θα έχουν αυξήσει σημαντικά την επιρροή τους. Το μπολσεβίκικο κόμμα θα είναι χωρίς αμφιβολία ένα κόμμα εργατών, με ελάχιστη ακόμη επιρροή στους αγρότες, όπου εκεί οι σοσιαλεπαναστάτες εσέροι θα έχουν απόλυτη πλειοψηφία. Θα είναι όμως και κόμμα μειονοτήτων. Γιατί στους κόλπους του οι Εβραίοι, οι Πολωνοί και οι Λιθουανοί θα ξεπερνούν τους Ρώσους. Ο Λένιν, λοιπόν, θα καλέσει τους στρατιώτες σε μετατροπή του ιμπεριαλιστικού, όπως τον χαρακτήριζε, πολέμου σε πόλεμο ταξικό, σε πόλεμο εσωτερικό. Και αυτό το σύνθημα θα αποκτά πολλούς οπαδούς μεταξύ των στρατιωτών.

Τον Φεβρουάριο του 1917, μετά από τρεις αιώνες ηγεμονίας των Ρομανώφ η τσαρική εξουσία ανατρέπεται με εξαιρετική ευκολία. Απέναντι στις ογκούμενες απεργίες και διαδηλώσεις ο στρατός αρνείται να τις καταστείλει. Αντιθέτως ενώνεται με τους εργάτες και οι σιδηροδρομικοί αρνούνται να μεταφέρουν ενισχύσεις από το μέτωπο.

Η επανάσταση του Φεβρουαρίου είναι αυθόρμητη, διότι καμία πολιτική δύναμη δεν την καθοδήγησε και κανείς δεν γνώριζε που θα οδηγούσε. Δημιουργήθηκε μια δυαδική εξουσία, της Προσωρινής κυβέρνησης και των Σοβιέτ. Η προσωρινή κυβέρνηση στην οποία αρχικά επικεφαλής τίθεται ο πρίγκηπας Λβοφ έχει γύρω του ως υπουργούς, εκπροσώπους του προοδευτικού μπλοκ, των συντηρητικών και συνταγματικών και των αντιδραστικών Οκτωβριστών.

Χωρίς, όμως, τα σοβιέτ η κυβέρνηση δεν μπορούσε να κάνει τίποτε. Τα σοβιέτ πολλαπλασιάζονται σαν μανιτάρια, καθώς μόνο το Μάρτιο δημιουργήθηκαν 600 σοβιέτ των πόλεων, που παραμέρισαν τα έως τότε τοπικά όργανα.

Η πολιτική δραστηριότητα αυτούς τους μήνες είναι πραγματικά εκρηκτική. Παντού συγκεντρώσεις, ομιλίες, διακηρύξεις, προγράμματα, προκηρύξεις. Εκατομμύρια Ρώσοι πολίτες μπαίνουν σε μια πρωτόγνωρη διαδικασία πολιτικής συνειδητοποίησης.

Τα κεντρικά συνθήματα που συνεπαίρνουν είναι κυρίως τρία: 

δήμευση των μεγάλων τσιφλικιών, και μοίρασμα της γης στους αγρότες 

οκτάωρη εργασία και αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας για τους εργάτες 

ανθρώπινη συμπεριφορά προς τους στρατιώτες, και τερματισμό του πολέμου. 

Σημείο καμπής στην περίοδο αυτή, συνιστά η επιστροφή του Λένιν από την Ελβετία στη Ρωσία. Αυτή κατέστη δυνατή με το περίφημο μολυβένιο βαγόνι, που πέρασε από τα εδάφη της Γερμανίας με ειδική άδεια. Αυτό έδωσε λαβή για την υπόθεση ότι ο μπολσεβίκος ηγέτης λειτούργησε ως πράκτορας των γερμανικών συμφερόντων, καθώς ήταν υπέρμαχος της ειρήνης χωρίς όρους, κάτι που συνέφερε τους Γερμανούς. Αντίθετα οι εξόριστοι επαναστάτες που ήσαν υπέρ της συνέχισης του πολέμου αναγκάστηκαν να ταξιδέψουν μέσω της Αγγλίας.

Ο Λένιν, επιστρέφοντας, επέβαλε αποφασιστικότερη γραμμή στο κόμμα πιστεύοντας ότι η σοσιαλιστική επανάσταση ήταν κοντά και δεν χρειαζόταν μια μεταβατική περίοδος αστικής δημοκρατίας.

Το πρόγραμμά του θα συμπυκνωθεί στα σημεία της πολιτικής διακήρυξης που έμειναν στην ιστορία ως Απριλιανές Θέσεις. Σ’ αυτές θα υποστηρίξει: 

Καμία στήριξη στην προσωρινή κυβέρνηση 

Όλη η εξουσία στα σοβιέτ 

Αγώνας για την ανατροπή του καπιταλισμού 

Δήμευση των τσιφλικιών και εθνικοποίηση της γης 

Συμμαχία με τους διεθνιστές και μετατροπή του πολέμου σε ταξικό 

Αλλαγή της ονομασίας του κόμματος, που θα γίνει Κομμουνιστικό Κόμμα μπολσεβίκων 

Η 7η Πανρωσική συνδιάσκεψη του ΡΣΔΕΚ εγκρίνει αυτές τις θέσεις που ήταν, όμως, ακόμη μειοψηφία στα σοβιέτ.

Τον ίδιο μήνα θα ξεσπάσουν σοβαρές ταραχές. Η αιτία θα είναι η αποκάλυψη ότι ο υπουργός Εξωτερικών Μιλιούκοφ βεβαίωνε για συνέχιση του πολέμου μέχρι την ήττα της Γερμανίας. Αυτό δηλαδή που ζητούν οι δυνάμεις της Αντλαντ, οι οποίες έχουν ανάγκη το ανατολικό μέτωπο, για να δεσμεύει τις στρατιωτικές δυνάμεις των κεντρικών αυτοκρατοριών.

Η κυβέρνηση ανασχηματίζεται και σ’ αυτήν εισέρχονται ως υπουργοί στελέχη των μενσεβίκων και των εσέρων. Τα δύο κόμματα στις πρώτες δημοτικές εκλογές έρχονται πρώτα με διαφορά. Η ηγεμονία τους πιστοποιείται και στο 1ο συνέδριο των Σοβιέτ τον Ιούνιο. Στο εσωτερικό τους, όμως, είχαν ανάλογα με τις θέσεις τους για τον πόλεμο και την πορεία της επανάστασης διαχωριστεί σε τρεις πτέρυγες. Στους εσέρους θα ξεχωρίσει ο ηγέτης της δεξιάς πτέρυγας Αλέξανδρος Κερένσκι.

Σ’ αυτή τη φάση της επανάστασης, τίθεται το ζήτημα του εξοπλισμού του λαού. Το δίλημμα για την κυβέρνηση ήταν πραγματικό: για να κερδηθεί ο πόλεμος έπρεπε να μοιραστούν όπλα, για να εξασφαλισθεί η εξουσία έπρεπε οι επιτροπές των εργατών και αγροτών να είναι άοπλες.

Με προτροπή του Λένιν δημιουργούνται ένοπλα τμήματα ερυθροφρουρών. Τον Ιούλιο, οι επαναστατικές εκρήξεις πληθαίνουν –ξεπερνούν τις 1100. Τα κύρια αιτήματα είναι πάντα ειρήνη – γη –εργατικός έλεγχος. Η κατάσταση εκτραχύνεται. Μια ένοπλη διαδήλωση εργατών κα στρατιωτών στην Πετρούπολη καταστέλλεται. Ο Λένιν καταγγέλλεται επισήμως ως πράκτωρ των Γερμανών. Αναγκάζεται να φύγει από την Πετρούπολη. Επικεφαλής της κυβέρνησης μπαίνει ο Κερένσκι.

Τον Αύγουστο ο στρατηγός Κορνίλοφ επιχειρεί φιλομοναρχικό πραξικόπημα. Με στρατιωτικές δυνάμεις κινείται κατά της Πετρούπολης. Ένοπλα επαναστατικά τμήματα, με επικεφαλής τους μπολσεβίκους, τον αναχαιτίζουν. Οι συσχετισμού δυνάμεων πλέον αλλάζουν. Ο Κερένσκι έχοντας κατηγορηθεί ως συμμέτοχος στο πραξικόπημα του Κορνίλοφ έχει απωλέσει το κύρος του. Και το Σεπτέμβριο, η πλειοψηφία των Σοβιέτ περνάει στους μπολσεβίκους. Η κατάσταση ξεφεύγει από τον έλεγχο της κυβέρνησης. Παντού επικρατεί το χάος, ο στρατός δεν υπακούει. Οι χωρικοί εξεγείρονται και καίνε τις περιουσίες των γαιοκτημόνων. Τα εθνικιστικά κινήματα στη Φινλανδία, στην Ουκρανία και στον Καύκασο φουντώνουν και απειλούν την ενότητα του κράτους. Τα γερμανικά στρατεύματα κινήθηκαν στο βόρειο μέτωπο και χωρίς να πέσει τουφεκιά κατέλαβαν το λιμάνι της Ρίγας. Βρέθηκαν έτσι έξω σχεδόν από την Πετρούπολη.

Ο Λένιν από το Ελσίνκι προωθεί την ιδέα της ένοπλης εξέγερσης. Στέλνει επιστολές στην κεντρική Επιτροπή που δηλώνει «μέσος δρόμος δεν υπάρχει. Είτε όλη η εξουσία στα σοβιέτ είτε κορνιλοφισμός, ή ιακωβινισμός ή αντεπανάσταση».

Το κόμμα αντιδρά στις παραινέσεις του Λένιν. Δεν μοιράζονται οι προτάσεις του στις οργανώσεις, προκαλώντας τον εκνευρισμό του, βάζοντας θέμα ακόμη και αποχώρησής του από την Κεντρική Επιτροπή.

Τελικά, ο Λένιν επιστρέφει στην Πετρούπολη. Στις 23 Οκτώβρη, γίνεται η κρίσιμη συνεδρίαση των στελεχών του κόμματος για την ένοπλη κατάληψη της εξουσίας. Υπέρ της πρότασης του Λένιν ψηφίζουν οι 10, κατά 2, ο Ζηνόβιεφ και ο Κάμενεφ. Κέντρο προετοιμασίας της εξέγερσης γίνεται το Σμόλνι, πρώην παρθεναγωγείο για κορίτσια της αριστοκρατίας.

Ο Κερένσκι και η στρατιωτική ηγεσία συγκεντρώνουν τα στρατεύματά τους στα χειμερινά ανάκτορα, όπου είχε εγκατασταθεί η Προσωρινή Κυβέρνηση και στο Ανάκτορο της Ταυρίδας όπου είχε συγκροτηθεί ένα όργανο με την ονομασία προκοινοβούλιο.

Εν τω μεταξύ, αποφασίζεται το συνέδριο των Σοβιέτ να πραγματοποιηθεί στις 25 Οκτωβρίου (7 Νοεμβρίου με το νέο ημερολόγιο). Οι μπολσεβίκοι πρέπει να δράσουν πριν απ’ αυτήν ημερομηνία ώστε να υπάρξουν τετελεσμένα.

Η επανάσταση ξεκινά. Ο στόλος της Βαλτικής έρχεται από την Κροστάνδη για βοήθεια προς τους επαναστάτες. Οι αριστεροί εσέροι αποχωρούν από το προκοινοβούλιο. Οι μονάδες που διατάσσονται από τον Κερένσκι να έλθουν σε βοήθεια της προσωρινής κυβέρνησης αρνούνται να υπακούσουν.

Το βράδυ της 25ης Νοεμβρίου ο Λένιν, παρά την εντολή του κόμματος να παραμείνει κρυμμένος, πηγαίνει στο Σμόλνι, ξυρισμένος και μεταμφιεσμένος με περούκα και γυαλιά. Αναλαμβάνει τον έλεγχο της εξέγερσης. Καταλαμβάνονται όλα τα στρατηγικά σημεία και απομένουν τα χειμερινά ανάκτορα. Ο Κερένσκι εγκαταλείπει τα ανάκτορα και καταφεύγει στα στρατεύματα του στρατηγού Κρασνόφ. Το καταδρομικό Αβρόρα στρέφει τα κανόνια του κατά των ανακτόρων. Ξεκινά η συνεδρίαση των Σοβιέτ. Ο Λένιν οργισμένος διατάζει άμεση κατάληψή των ανακτόρων. Αυτό θα συμβεί στις 2.10 τη νύχτα. Οι υπουργοί της Προσωρινής κυβέρνησης συλλαμβάνονται. Η εξουσία πλέον ανήκει στα σοβιέτ, δηλαδή στους μπολσεβίκους που έχουν την πλειοψηφία. Ο Λένιν πληροφορεί από το βήμα του συνεδρίου τη νίκη της επανάστασης. Μέσα σε θύελλα χειροκροτημάτων θα αναγγείλει: «και τώρα περνάμε στην οικοδόμηση της σοσιαλιστικής τάξης πραγμάτων!». Ψηφίζονται οι πρώτες αποφάσεις. 

Τερματισμός του πολέμου 

Κατάργηση της μεγαλοϊδιοκτησίας 

Εργατικός έλεγχος της παραγωγής. 

Στις 6 το πρωί η συνεδρίαση περαιώνεται με τους συνέδρους να τραγουδούν την Διεθνή. Οι μπολσεβίκοι είχαν πλέον την εξουσία. Το γεγονός έμοιαζε εξωπραγματικό. Τώρα, όμως, έμπαινε όμως ένα πολύ πιο δύσκολο καθήκον, το πώς θα κρατηθεί η εξουσία. Η επανάσταση του Οκτώβρη δεν είχε μεγάλες και πολύ αιματηρές μάχες. Οι νεκροί στις 25 Οκτωβρίου ήταν μόνον 200, ελάχιστοι για το μέγεθος των γεγονότων, και συνολικά από την επανάσταση του Φεβρουαρίου οι νεκροί από τις πολιτικές συγκρούσεις θα είναι γύρω στους 1.000.

Πριν προχωρήσουμε θα πρέπει να απαντήσουμε σε ένα σημαντικό ερώτημα, που τίθεται από κάποιους ιστορικούς. Αυτό που συνέβη τον Οκτώβρη του ’17 στη Ρωσία ήταν πράγματι επανάσταση, ή πραξικόπημα; Η αμφισβήτησή τους εδράζεται στο επιχείρημα ότι η κατάληψη της εξουσίας γίνεται από μια καλά οργανωμένη μειοψηφία και ήταν περιορισμένη αρχικά στην πρωτεύουσα. Θεωρώ ότι όσοι υποστηρίζουν αυτή τη θέση δεν αποδίδουν ορθά την ιστορική διάσταση όσων συνέβησαν. 

Πράγματι οι μπολσεβίκοι ήσαν μειοψηφία, όμως αυτό που έκαναν ήταν επανάσταση. Κατ’ αρχάς ήταν επανάσταση μέσα στην επανάσταση, που είχε αρχίσει από το Φεβρουάριο του ιδίου έτους. Μέχρι τότε κανείς δεν είχε τον απόλυτο έλεγχο της κατάστασης. 

Οι μπολσεβίκοι ήσαν όντως μερικές δεκάδες χιλιάδες, είχαν όμως σημαντική ανάπτυξη στις γραμμές τους, και δεν επρόκειτο για μια αποκομμένη ελίτ από το λαό. Ήταν και λαός. 

Και το σημαντικότερο στοιχείο που αποδεικνύει ότι ήταν επανάσταση ήταν ότι εάν επρόκειτο για πραξικόπημα αυτό δεν θα είχε τη δυνατότητα της επικράτησής του σε όλη την τεράστια έκταση της χώρας, με την τέτοια ανομοιογένεια, ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι ευνοήθηκαν οι μπολσεβίκοι από την ιστορική συγκυρία. 

Οι μπολσεβίκοι θα σχηματίσουν κυβέρνηση, της οποίας οι υπουργοί θα ονομάζονται Επίτροποι του Λαού. Πρόεδρος ο Λένιν, Εξωτερικών ο Τρότσκι, Εθνοτήτων ο Στάλιν. Μέλη της Κεντρικής Επιτροπής σχεδόν όλοι, όπως και ο Κάμενεφ πρόεδρος των Σοβιέτ. Η νέα κομμουνιστική κυβέρνηση 

καταργεί τη μυστική διπλωματία. 

εκδίδει το διάταγμα για την ειρήνη 

εκδίδει το διάταγμα για τη δήμευση της γης των τσιφλικάδων 

Μια σειρά από ωραίες ιδέες, από ιστορικές αποφάσεις, που σύντομα θα αποδειχθεί με οδυνηρό τρόπο η ουτοπική τους σύλληψη.

Η σοβιετική διπλωματία θα γίνει κατεξοχήν μυστική, ο πόλεμος θα δικαιολογείται για την υπεράσπιση της σοσιαλιστικής πατρίδας, η οικονομία θα στρατιωτικοποιηθεί, η γη αντί να πάει στους αγρότες θα την πάρει το κράτος για τις ανάγκες της εκβιομηχάνισης, τα εργοστάσια θα ελέγχονται από τον κεντρικό σχεδιασμό και όχι από τους εργάτες που εργάζονται σε αυτά. 

Η ιστορία, όμως, είναι μια σύνθεση απρόβλεπτων γεγονότων και συνισταμένων. Έτσι η ουτοπία γίνεται ιστορικός παράγων, που μπορεί ενίοτε να οδηγεί στο αντίθετο της αρχικής σύλληψής της, δεν παύει όμως να συνιστά δύναμη αλλαγής, μετά την οποία δεν υπάρχει επιστροφή.

Και βεβαίως δεν συνεπάγεται ότι απορρίπτονται a priori οι ουτοπίες λόγω της διάψευσής τους. Αυτό που μας φαίνεται κάποτε ως ρεαλισμός μπορεί να συνιστά απλώς τον μίζερο συμβιβασμό με την παρακμή, με τη διάλυση, με την άδικη και ανήθικη φορά των πραγμάτων. Σε όσους δε, επιθυμούν μια ασπρόμαυρη προσέγγιση της ιστορίας και της πολιτικής, με ξεκάθαρα τα όρια του σωστού και του λάθους, τους πληροφορούμε ότι αυτή τις περισσότερες φορές δεν υπάρχει. Δεν υπάρχει γιατί ο άνθρωπος και οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι σύνθεση άπειρων στοιχείων. Και τέλος, εμείς οι ίδιοι δεν είμαστε εξωτερικοί παρατηρητές. Συμμετέχουμε όλοι ως μέλη του θιάσου του ανθρώπινου δράματος ή της Θείας Κωμωδίας.

Επιστρέφοντας στη Ρωσία την επαύριο της επανάστασης διαπιστώνουμε ότι η κατάσταση είναι εξαιρετικά συγκεχυμένη.

Στις νότιες περιοχές της χώρας ο στρατηγός Καλέντιν ελέγχει τη δημοκρατία των κοζάκων. Στη Δυτική Ουκρανία σχηματίζεται ανεξάρτητο κράτος με πρωτεύουσα το Κίεβο. Η Φινλανδία ανακηρύσσεται ανεξάρτητη, σχηματίζονται αντι-μπολσεβίκικες κυβερνήσεις στην Αρμενία, στην Γεωργία, το Αζερμπαϊτζάν και στο Βόρειο Καύκασο, και στο Τουρκεστάν, αυτό που σήμερα ονομάζουμε Κεντρική Ασία. Ο Κερένσκι και ο Κρασνόφ κατέλαβαν την Γκάτσινα τριάντα χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Πετρούπολης.

Στη Μόσχα τα τμήματα του στρατηγού Ριάμπτσεφ καταλαμβάνουν το Κρεμλίνο και εκτελούν μερικές εκατοντάδες φαντάρους, που ήταν άοπλοι.

Ο εμφύλιος πόλεμος Ερυθρών και Λευκών είχε μόλις αρχίσει, ενώ ο πόλεμος συνεχίζεται και οι Γερμανοί προελαύνουν.

Πώς θα εδραιωθεί λοιπόν η εξουσία των μπολσεβίκων; Ποια είναι τα στοιχεία που θα τους κάνουν να αντέξουν απέναντι στη θύελλα που τους κτυπά από παντού; 

Το πρώτο είναι η συμπαγής οργάνωση που διαθέτουν. Το εξαιρετικά συντονισμένο και αρραγές δίκτυό τους σε όλη τη χώρα. 

Το δεύτερο είναι η πολυδιάσπαση των αντιπάλων τους. Οι μοναρχικοί, οι κεντρώοι και οι αριστεροί, καθώς και τα διάφορα εθνικά κινήματα δραστηριοποιούνται ασυντόνιστα χωρίς να συνεννοούνται και μάλλον αντιπαλεύουν το ένα το άλλο. 

Ο πόλεμος, εν τω μεταξύ, ενδυναμώνει τη διάθεση των φαντάρων να υποστηρίξουν τους μπολσεβίκους που προωθούν την ειρήνευση με κάθε κόστος. 

Το ίδιο ισχύει μερικώς και για τα εθνικά κινήματα, κάποια από τα οποία, τουλάχιστον στην αρχή, η νέα μπολσεβίκικη εξουσία τα υποστηρίζει. Ήδη στις 15 Νοεμβρίου, δημοσιεύθηκε η Διακήρυξη για τα δικαιώματα των λαών της Ρωσίας, όπου προβλέπεται η ισοτιμία και κυριαρχικά δικαιώματα για όλους τους λαούς της Ρωσίας ακόμη και το δικαίωμα για αυτοδιάθεση ως τον αποχωρισμό και το σχηματισμό ανεξάρτητου κράτους. 

Μέχρι τον Δεκέμβριο οι μπολσεβίκοι κατορθώνουν να συντρίψουν την αντεπανάσταση στη Πετρούπολη και στη Μόσχα, να νικήσουν τον Κερένσκι, να απομακρύνουν από το κόμμα όσους επιθυμούσαν τη συμφιλίωση με τις άλλες πολιτικές δυνάμεις.

Σχετικά με το τελευταίο αξίζει να αναφέρουμε ότι στα μέσα Νοεμβρίου θα γίνουν εκλογές για τη Συντακτική Συνέλευση. Οι τελευταίες ελεύθερες εκλογές μέχρι το 1991! Ψήφισαν 36 εκατομμύρια εκλογείς. Τα αστικά κόμματα πήραν 13%, οι μενσεβίκοι 4%, οι εσέροι 58% και οι μπολσεβίκοι 25%. Η Συνέλευση συνήλθε στις 18 Ιανουαρίου, συνεδρίαζε όλη νύχτα, αλλά την επομένη οι ερυθροφρουροί τη διέλυσαν...

Λίγες εβδομάδες αργότερα συγκροτήθηκε η Πανρωσική Έκτακτη Επιτροπή για την καταπολέμηση της αντεπανάστασης, της κερδοσκοπίας και του σαμποτάζ, γνωστή ως Τσεκά. Μια υπηρεσία, γέννημα οπωσδήποτε μιας ανώμαλης εποχής, η οποία όμως θα έμελλε να παίξει με διάφορα ονόματα, Γκεπεού, Ογκεπεού, Νικαβεντέ, καθοριστικό ρόλο στην εδραίωση της εξουσίας των μπολσεβίκων αλλά και στην εγκαθίδρυση του ολοκληρωτισμού και της σταλινικής παντοδυναμίας. 

Επιπλέον, καταργήθηκε η τσαρική δικαιοσύνη, οι βαθμοί της ιεραρχίας, καθιερώθηκε ο πολιτικός γάμος, χωρίστηκε το κράτος από την εκκλησία, ενώ ψηφίσθηκαν μέτρα για την κοινωνική ασφάλιση και τις αρρώστιες, και την ανεργία.

Ασφαλώς, οι τελευταίες αυτές αποφάσεις ήσαν δίχως αντίκρισμα στη συγκεκριμένη στιγμή και για πολλά χρόνια ακόμη. Στην πραγματικότητα αυτό που συνέβη ήταν η ισχυροποίηση του κρατικού μηχανισμού, που ονομάστηκε ως φάση της δικτατορίας του προλεταριάτου, ώστε να στερεωθεί η νέα εξουσία, σε ένα αντίξοο περιβάλλον, καθώς ο εμφύλιος γιγαντωνόταν ημέρα με την ημέρα και ο πόλεμος συνέχιζε να μαίνεται.

Στις 5 Δεκεμβρίου υπογράφεται η ανακωχή στο Μπρεστ Λιτόφσκ με τις Κεντρικές Δυνάμεις. Το διάστημα αυτό οι μπολσεβίκοι πιστεύουν ακόμη ότι η πανευρωπαϊκή προλεταριακή επανάσταση είναι προ των πυλών. Για το λόγο αυτό στελέχη τους, όπως ο Μπουχάριν, υποστήριζαν ότι οι μπολσεβίκοι πρέπει να κάνουν εξαγωγή του επαναστατικού πολέμου, όπως έκαναν οι Γάλλοι επαναστάτες το 1793. Πόλεμο που θα ανατρέψει τον καπιταλισμό σε όλη την Ευρώπη. Ο Τρότσκι θα υποστηρίξει τη θέση ούτε ειρήνη ούτε πόλεμος. Μονομερής αποστράτευση και μονομερής τερματισμός του πολέμου ώστε να βοηθηθεί η επανάσταση στη Γερμανία.

Τα γεγονότα όμως τρέχουν. Οι Γερμανοί απειλούν το Κίεβο και η Πετρούπολη. Η σύγκρουση για την σύναψη ειρήνης θα είναι σφοδρή στο εσωτερικό του κόμματος. Οι όροι άλλωστε που θέτουν οι κεντρικές αυτοκρατορίες θα είναι επαχθείς. Η Ρωσία θα εγκατέλειπε την Πολωνία, τη Λιθουανία, τη Λετονία, την Εσθονία, τη Φινλανδία, ένα μέρος της Λευκορωσίας, το μεγαλύτερο μέρος της Ουκρανίας, θα παραχωρούσε εδάφη στην Τουρκία, θα έκανε αποστράτευση στρατού και ναυτικού και θα πλήρωνε 6 δισεκατομμύρια χρυσά φράγκα για επανορθώσεις.

Η πραγματικότητα ήταν πολύ σκληρή για τους μπολσεβίκους, οι οποίοι τελικά στις 3 Μαρτίου θα υπογράψουν τη ταπεινωτική και επονείδιστη συνθήκη του Μπρεστ Λιτόφσκ. Από τις υποχρεώσεις της οι μπολσεβίκοι θα απαλλάσσονταν μόνο μετά την ήττα των κεντρικών δυνάμεων το 1918. Μια εξέλιξη που τότε που υπογράφηκε δεν μπορούσε να προβλεφθεί αλλά, όμως, αν παρέμενε σε ισχύ θα ήταν τελείως διαφορετικός ο χάρτης της Ευρώπης και μάλλον και η τύχη της οχτωβριανής επανάστασης.

Τότε λαμβάνεται και η απόφαση για τη μεταφορά της πρωτεύουσας στη Μόσχα, διότι ήταν λιγότερη εκτεθειμένη από την Πετρούπολη, λόγω της γεωγραφικής της θέσης. Έδρα της κυβέρνησης θα γίνει το Κρεμλίνο, πίσω από τα κοκκινωπά τείχη, που έκτισαν Ιταλοί αρχιτέκτονες τον 15ο αιώνα.

Το 1918 στο έδαφος της Ρωσίας θα είναι το πεδίο δράσης πολλών δυνάμεων. Στην ανατολή δρα σώμα 60 χιλιάδων Τσεχοσλοβάκων. Οι Γερμανοί προχωρούν στο έδαφος της Ουκρανίας καταλαμβάνοντας την Οδησσό, και φθάνοντας μέχρι το Ντονμπας. Οι Ιάπωνες καταλαμβάνουν το Βλαδιβοστόκ και ετοιμάζονται να καταλάβουν μέρος της Σιβηρίας. Στο Μούρμανσκ καταφθάνουν αγγλικά και γαλλικά πλοία που αποβιβάζουν χιλιάδες στρατιώτες. Στη Μόσχα τον Απρίλιο του ιδίου έτους γίνεται εξέγερση αναρχικών που καταστέλλεται. Στρατοί από αγρότες με αναρχικούς ηγέτες θα δρουν και σε όλες περιοχές, όπως στην Ουκρανία με τον περίφημο Νέστορα Μαχνό. Αφού οι δυνάμεις αυτές θα συμβάλλουν καθοριστικά στην συντριβή των Λευκών και των ξένων δυνάμεων στο τέλος θα εξολοθρευθούν από τους μπολσεβίκους.

Η κυβέρνηση, λόγω της έκτακτης κατάστασης, παίρνει αυστηρά οικονομικά μέτρα.

Εθνικοποιούνται οι βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις, καταργείται η ατομική ιδιοκτησία πάνω στην ακίνητη περιουσία, στις οικοδομές, στα οικόπεδα. Ως αντίδραση υπήρξαν πολλές αγροτικές αλλά και εργατικές εξεγέρσεις. Αυτές όμως σταδιακά εξασθένησαν. Εκτός από τα κατασταλτικά μέτρα του καθεστώτος σε αυτό επέδρασε και το γεγονός ότι οι αγρότες αντιλαμβάνονταν πώς οι λευκοφρουροί θα επανέφεραν την προεπαναστατική κατάσταση και την ιδιοκτησία των μεγαλο-γαιοκτημόνων.

Όσο κι αν φαίνεται περίεργο μέσα στο χάος οι αποκαμωμένοι από τους πολέμους, τα δεινά και την πείνα πολίτες της Ρωσίας αποζητούσαν τη δύναμη αυτή που θα επιβάλλει τη τάξη και την ασφάλεια. Και σε αυτές τις περιπτώσεις το πρώτο λόγο τον έχει η δύναμη που κατέχει ήδη την εξουσία.

Οι μπολσεβίκοι κατορθώνουν να οργανώσουν έναν τεράστιο Κόκκινο Στρατό όπου ήδη το 1918 μετρά στις τάξεις του 5 εκατομμύρια άνδρες. Στις 6 Ιουλίου δολοφονείται ο πρέσβυς της Γερμανίας στην Μόσχα από τους εσέρους, ενώ εκδηλώνεται πραξικόπημα στη Μόσχα, στη Πετρούπολη, και άλλες πόλεις. Οι μπολσεβίκοι θα ελέγξουν την κατάσταση μετά από σκληρές μάχες. Η απόπειρα πραξικοπήματος θα σημάνει και το τέλος της συνεργασίας των μπολσεβίκων με τη μοναδική δύναμη που συμπορεύτηκε μαζί τους, τους αριστερούς εσέρους. Στο εξής θα είναι μόνον το Κομμουνιστικό Κόμμα νόμιμο κόμμα στη χώρα μέχρι και το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης, το 1991…

Ταυτοχρόνως εκτελούνται στο Αικατερίνεμπουργκ ο τσάρος Νικόλαος Β΄ η σύζυγός του και όλα τα μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας. Τον Αύγουστο η Φανή Καπλάν, ένα στέλεχος των εσέρων προσπαθεί να δολοφονήσει τον Λένιν, ο οποίος θα τραυματιστεί βαριά στους πνεύμονες και στον αυχένα. Τότε ξεκινά και η λεγόμενη κόκκινη τρομοκρατία, ως απάντηση όπως υποστηρίζουν οι μπολσεβίκοι, στη λευκή τρομοκρατία. Με τη θέση ότι τα συμφέροντα της επανάστασης απαιτούν τη φυσική εξόντωση της αστικής τάξης θεσπίζονται απεριόριστες εξουσίες για τη Τσεκά, γίνονται συλλήψεις αντιφρονούντων, και εκτελέσεις χωρίς δίκη.

Δυστυχώς, ο εμφύλιος πόλεμος εκδηλώνει όλη την ανθρώπινη αγριότητα. Και εκεί δεν υπάρχουν καλοί και κακοί. Όλοι σκοτώνουν, για την νίκη ή την επιβίωση. Χωρίς οίκτο. Το αίμα φέρνει πάντα αίμα. Πέρα από τις πολιτικές προθέσεις. Παντού και πάντα.

Εν τω μεταξύ εγκρίνεται νέο Σύνταγμα, και σύμφωνα με το οποίο η Ρωσία ανακηρύσσεται ως Δημοκρατία των Σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών και αγροτών βουλευτών. Επίσης, καταργείται επισήμως κάθε ατομική ιδιοκτησία στη γη, κρατικοποιούνται οι τράπεζες. Καθιερώνεται εκλογικός νόμος που προβλέπει ότι εκλέγεται ένας βουλευτής για κάθε 25 χιλιάδες εκλογείς στις πόλεις και ένας βουλευτής για κάθε 125 χιλιάδες εκλογείς στην ύπαιθρο. Εκλογικό δικαίωμα δεν έχουν όσοι απασχολούν μισθωτούς, είναι εισοδηματίες, έμποροι, μοναχοί, ιερείς, ψάλτες, όπως και οι ποινικοί, οι ψυχοπαθείς, οι πρώην χωροφύλακες και αστυνομικοί…

Στην οικονομία επιβάλλεται ο «πολεμικός κομμουνισμός». Τιμωρούνταν με έως και δέκα χρόνια καταναγκαστικά έργα όσοι αγόραζαν πουλούσαν ή αποθήκευαν τρόφιμα για να κερδοσκοπήσουν. Οι άνεργοι έπρεπε να δεχθούν όποια δουλειά τους υποδεικνυόταν από το κράτος. Οι αγρότες κρατούσαν ένα μικρό προκαθορισμένη ποσότητα από την παραγωγή ίσα για να επιβιώσουν κι όλα τα υπόλοιπα τα έδιναν στο κράτος. Ομάδες εργατών στέλνονταν στα χωριά για να ελέγξουν τη σοδειά. Στις πόλεις μπαίνει δελτίο στο ψωμί

Το Φθινόπωρο του 1918 τελειώνει και ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος με την ήττα των κεντρικών αυτοκρατοριών. Τώρα οι δυτικές δυνάμεις θα ασχοληθούν περισσότερο με την επέμβαση στη σοβιετική Ρωσία, όπου επιζητούν την επιστροφή των δανείων τους. Οι μπολσεβίκοι περικυκλώνονται. Στη Σιβηρία ο Κόλτσακ, στο βορρά οι αγγλο-γάλλοι, στον νότο ο Ντενίκιν, οι Γιαπωνέζοι όπως είπαμε στο Βλαδιβοστόκ.

Τι γίνεται όμως με την πολύ-αναμενόμενη επανάσταση στην Ευρώπη, για την οποία ήσαν τόσο σίγουροι οι μπολσεβίκοι ηγέτες;

Απόπειρες κατάληψης της εξουσίας θα γίνουν, όμως θα αποτύχουν. Στη Γερμανία συντρίβονται οι Σπαρτακιστές της Λούξεμπουργκ και του Λήμπνεχτ, μια σοβιετική δημοκρατία της Βαυαρίας στο Μόναχο δεν θα έχει συνέχεια, το ίδιο και η σοβιετική δημοκρατία στην Ουγγαρία υπό τον Μπέλα Κουν.

Η Ρωσία είναι λοιπόν μόνη της. Και συνειδητοποιώντας το αυτό θα προσαρμόσει ανάλογα τη στρατηγική της. Αυτό που αργότερα διατυπώθηκε ως οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μια μόνον χώρα.

Θα ήταν όμως σωστό να σημειώναμε ότι αυτή η μοναξιά δεν είναι απόλυτη. Διότι ένα κύμα αλληλεγγύης μεταξύ των λαών της δυτικής Ευρώπης, όπου ο πόλεμος έχει εξοντώσει μια ολόκληρη γενιά θα προσφέρει πολύτιμη βοήθεια. Οι στρατιώτες που βρίσκονται στα εδάφη της Ρωσίας δεν έχουν διάθεση να πολεμήσουν, στο εκστρατευτικό σώμα των Γάλλων που βοηθά τον Ντενίκιν γίνεται εξέγερση από τους ναύτες, που δεν επιθυμούν να πολεμήσουν. Τον Μάρτιο του 1919 συνήλθε στη Μόσχα το 1ο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, που έμελλε να παίξει σημαντικό ρόλο στην εξωτερική πολιτική της Σοβιετικής Ένωσης.

Το 1919, ο κόκκινος στρατός αναχαιτίζει τους Λευκούς και τους ξένους εισβολείς. Τον Ιούλιο επιβιβάζονται στα πλοία τους για να αναχωρήσουν τα αγγλογαλλικά στρατεύματα στο βορρά. Βορειοδυτικά ηττάται ο στρατός υπό τον Γιουντένιτς. Το Δεκέμβρη ηττάται ο στρατός του Ντενίκιν στο νότο. Τον Ιανουάριο του 1920 κατατροπώνεται ο στρατός του Κόλτσακ, ο οποίος συλλαμβάνεται και εκτελείται.

Ενώ η Σοβιετική Ρωσία αναγνωρίζει την ανεξαρτησία των τριών βαλτικών χωρών καθώς και της Φινλανδίας, δέχεται επίθεση από την Πολωνία που εισβάλλει στην Ουκρανία.

Η αντεπίθεση του Κόκκινου στρατού θα είναι κεραυνοβόλα. Θα φθάσει μέχρι τα περίχωρα της Βαρσοβίας. Με την βοήθεια των Γάλλων οι Πολωνοί αντεπιτίθενται και εντέλει υπογράφεται ειρήνη τον Μάρτιο του 1921, σύμφωνα με την οποία η Ρωσία παραχωρεί σημαντικά εδάφη της δυτικής Λευκορωσίας και δυτικής Ουκρανίας. Ταυτόχρονα σε συμφωνία με τον Κεμάλ Ατατούρκ, κατορθώνουν να ανακτήσουν τον έλεγχο σε όλον τον Καύκασο και στην Υπερκαυκασία. Ήδη το 1920 όλη η κεντρική Ασία βρίσκεται υπό την σοβιετική εξουσία, ενώ και τα τελευταία στρατεύματα Λευκών, του στρατηγού Βράγκελ, μετά την ήττα τους στην Κριμαία θα αποχωρήσουν από τη Ρωσία.

Στις αρχές του 1921 έπαψε λοιπόν ο εμφύλιος πόλεμος. Απομένουν μερικές εστίες αντίστασης στο Τουρκεστάν και οι Ιάπωνες που κατέχουν το Βλαδιβοστόκ. Μέσα στο 1922 η σοβιετική εξουσία θα λύσει και αυτά τα προβλήματα ανακαταλαμβάνοντας τις περιοχές αυτές.

Μια τεράστια γεωγραφική περιοχή θα βρίσκεται υπό την εξουσία των μπολσεβίκων και του σοβιετικού καθεστώτος. Μπορεί να έχασε την Πολωνία, τη Λιθουανία, τη Λετονία, τη Φινλανδία την Εσθονία, τη Βεσσαραβία, και το Καρς, και να έχει 30 εκατομμύρια λιγότερους κατοίκους, όμως πρόκειται για ένα τεράστιο κράτος με τεράστιο πληθυσμό και τεράστιες πλουτοπαραγωγικές πηγές.

Η χώρα όμως ήταν τότε εντελώς ερειπωμένη. Η παραγωγή είχε μειωθεί στο ελάχιστο. Η μισή καλλιεργήσιμη έκταση ήταν χέρσα. Ο λιμός απειλούσε τους κατοίκους. Τον χειμώνα του 1921-1922 25 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από πείνα. Οι πεινασμένοι έτρωγαν βελανίδια, φλούδες δένδρων, ψοφίμια ακόμη και πτώματα. Ζητιάνοι και ληστές πλημμύρισαν τη χώρα. Οι θάνατοι ανήλθαν σε πολλά εκατομμύρια. Απολογιστικά το 1920 η Ρωσία θα έχει χάσει 2,5 εκατομμύρια στον παγκόσμιο πόλεμο, 1 εκατομμύριο στον εμφύλιο, 3 εκατομμύρια από τις επιδημίες.

Την εποχή αυτή θα ξεκινήσει η Νέα Οικονομική Πολιτική, που αντικαθιστώντας τον πολεμικό κομμουνισμό, θα δώσει μια παροδική φιλελεύθερη πνοή στην οικονομία.

Σε κάθε περίπτωση, αυτή τη Σοβιετική Ένωση θα αφήσει πίσω του ο Λένιν, πεθαίνοντας στις αρχές του 1924, κι ενώ για μεγάλο διάστημα ήδη θα είναι εκτός πολιτικής, καθώς θα έχει υποστεί εγκεφαλικά επεισόδια.

Ήταν ικανοποιημένος από την εξέλιξη της επανάσταση. Σίγουρα όχι κι αυτό διαφαίνεται στα τελευταία του γραπτά. Όμως, σίγουρα διατηρούσε την ελπίδα ότι είχαν τεθεί οι βάσεις για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση.

Τελικά, αν και δεν το επιθυμούσε ο ίδιος, μετά το θάνατό του σχεδόν θα θεοποιηθεί. Τα πορτραίτα, τα αγάλματά του, τα αποσπάσματα από τα έργα του θα κατακλύσουν όλη τη χώρα. Και το σώμα του θα ταριχευθεί και θα τοποθετηθεί σε μαυσωλείο. Για προσκύνημα. Παρά τις προτροπές της συζύγου του Κρούπσκαγια, ότι ο Λένιν δεν ενδιαφερόταν για όλα αυτά εν ζωή, και ότι θα ήταν ορθότερο να έφτιαχναν σχολεία, νοσοκομεία ή βιβλιοθήκες. Το νέο καθεστώς είχε ανάγκη από μύθους και σύμβολα. Και αυτή τη γραμμή θα ακολουθήσει ο επόμενος ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Στάλιν, ο οποίος θα κυβερνήσει με σιδερένια χείρα τη χώρα, έως και το 1953, και θα την μετατρέψει σε παγκόσμια υπερδύναμη. Τον τρόπο, τις μεθόδους και το κόστος θα το συζητήσουμε την επόμενη φορά…

22 Νοεμβρίου 2013