Η Ρωσία και η Ευρώπη πρέπει να απαντήσουν στον Ερντογάν για την Αγία Σοφία

του Gevorg Mirzayan

Έχουν περάσει αρκετές ημέρες από τότε που ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ερντογάν άλλαξε το καθεστώς της Αγίας Σοφίας από μουσείο σε τζαμί, και ο κόσμος εξακολουθεί να είναι αγανακτισμένος με αυτήν την πράξη -άξεστη, προκλητική, επιπόλαιη, ακόμη και σκοταδιστική. Και αυτές οι εξάρσεις αγανάκτησης προκαλούν μόνο λύπη. Όχι επειδή είναι αβάσιμοι ή προσβλητικοί για την Τουρκία, αλλά επειδή συνιστούν μόνο μια ψυχολογική μετουσίωση. Είναι μια βολική ψυχολογικά στάση για τις δυτικές ελίτ, ένα υποκατάστατο πραγματικών ενεργειών που θα έπρεπε να είχαν ακολουθήσει. Όχι λόγω της ίδιας της Αγίας Σοφίας, αλλά επειδή η αλλαγή της κατάστασής της είναι ένα ακόμη βήμα προς τη μετατροπή της Τουρκίας σε ένα σκοταδιστικό επιθετικό κράτος - όνειρο του Ρετζέπ Ερντογάν και απειλή για τον δυτικό πολιτισμό. Φυσικά, οι υποστηρικτές του Τούρκου προέδρου δεν θα συμφωνήσουν με αυτήν την πρόταση. Και, εκ πρώτης όψεως, έχουν πολλά επιχειρήματα να αντιτάξουν. Κοιτώντας όμως βαθύτερα, τα επιχειρήματά τους αποδεικνύονται τουλάχιστον αμφίβολα.

Έτσι, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι δεν μπορούμε να τιμωρήσουμε τον Ερντογάν, γιατί είχε κάθε δικαίωμα να το κάνει, ως πρόεδρος μιας κυρίαρχης χώρας. «Η Τουρκία αποφάσισε να αλλάξει το καθεστώς της Αγίας Σοφίας από μουσείο σε τζαμί, με βάση την επιθυμία και τη βούληση του λαού. Η γνώμη των άλλων χωρών δεν μπορεί να επηρεάσει την απόφασή μας», δήλωσε ο Ερντογάν.

Επιθυμία και θέληση, ας το ξεκαθαρίσουμε, όχι μόνο της πλειοψηφίας της κοινωνίας (όπως δείχνουν έρευνες κοινής γνώμης), αλλά και της πλειοψηφίας του πολιτικού κατεστημένου. Ωστόσο, πρώτον, οι ελίτ πρέπει να συγκρατούν τις καταστροφικές συναισθηματικές εκρήξεις του εκλογικού σώματος (π.χ. εάν τώρα διεξάγουμε μια έρευνα στη Ρωσία με το ερώτημα «θέλετε να εθνικοποιήσουμε όλα τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου», το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού θα ανταποκριθεί θετικά). 

Δεύτερον, η Αγία Σοφία είναι ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά μνημεία, τμήμα της κληρονομιάς της UNESCO. Και αυτή η κληρονομιά πρέπει να προστατευτεί.

Άλλοι μας καλούν να δούμε το γεγονός σωστά - δηλαδή μέσω του πρίσματος της τουρκικής εσωτερικής πολιτικής. Εξηγούν ότι αλλάζοντας το καθεστώς της Αγίας Σοφίας, ο Ερντογάν έλυσε τα εσωτερικά του πολιτικά προβλήματα. Κέρδισε την κοσμική-φιλελεύθερη αντιπολίτευση, κινητοποίησε το εκλογικό του σώμα, απέσπασε την προσοχή της κοινωνίας από τα οικονομικά προβλήματα - και επίσης κατέστρεψε τα συμβολικά θεμέλια της Τουρκικής Δημοκρατίας του Ατατούρκ, τα οποία ο πρόεδρος θα μεταμορφώσει βήμα προς βήμα σε οθωμανικό σουλτανάτο του Ερντογάν.

Το εξωτερικό κριτήριο, και ειδικά το αντιχριστιανικό υπόβαθρο, ήταν κάτι δευτερεύον για αυτόν, και μάλλον ένας τρόπος να αποδείξει στον πληθυσμό ότι είναι ένας ισχυρός και κυρίαρχος σουλτάνος (γι' αυτό ο Ερντογάν και η αυλή του απαντούν σταθερά σε όλες τις δυτικές αιτιάσεις: «δεν είναι δική σας δουλειά»). Αυτό σημαίνει ότι οι δυτικές χώρες δεν χρειάζεται να αντιληφθούν την αλλαγή του καθεστώτος της Αγίας Σοφίας ως προσωπική προσβολή και απειλή για αυτές.

Το πρόβλημα, όμως, είναι ακριβώς αυτό. Η Τουρκία που θέλει να δημιουργήσει ο Ρετζέπ Ερντογάν (ή μάλλον να επανασυστήσει) είναι η απειλή. Καταστρέφοντας την κοσμική αντιπολίτευση και τα σύμβολά της, αποσυναρμολογώντας τα «δυτικά» θεμέλια του τουρκικού κράτους και ενθαρρύνοντας τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό και τον εθνικισμό μεταξύ του πληθυσμού, ο Τούρκος ηγέτης μετατρέπει ένα προοδευτικό φιλελεύθερο κράτος σε έναν επιθετικό θρησκευτικό σχηματισμό. Και αν δεν σταματήσει τώρα, κατά τη διαδικασία της δημιουργίας του, τότε αργότερα θα απαιτηθεί πολύ περισσότερη προσπάθεια για να αποτραπεί αυτή η εξέλιξη.

Μα αυτοί άρχισαν!

Κάποιοι τρίτοι υποστηρίζουν: ναι, ο Ερντογάν δείχνει επιθετικότητα, αλλά μόνο σε σχέση με την Ευρώπη και τα κράτη που τον προσβάλλουν και ανακατεύονται στις τουρκικές υποθέσεις. Ότι η αλλαγή του καθεστώτος της Αγίας Σοφίας έγινε σε «απάντηση» για την ταπείνωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο ζήτημα της ένταξης της Τουρκίας, για την άρνηση των ΗΠΑ να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους λόγω της αγοράς των S-400 από τη Μόσχα. Και η Ρωσία σε αυτήν την κατάσταση θα έπρεπε, αν όχι να υποστηρίξει τον Τούρκο Σουλτάνο (στο κάτω κάτω, η Αγία Σοφία είναι ένα σημαντικό σύμβολο για την Ορθοδοξία), τουλάχιστον να τον κατανοήσει και να τον συγχωρήσει. Σε τελική ανάλυση, ο Ερντογάν υπερασπίζεται το δικαίωμα σε μια κυρίαρχη εξωτερική πολιτική, μέρος της οποίας σχεδιάζει να εμβαθύνει και να επεκτείνει τη συνεργασία με τη Μόσχα.

Το πρόβλημα είναι ότι η κυρίαρχη εξωτερική πολιτική της Τουρκίας του Ερντογάν συνεπάγεται σύγκρουση όχι μόνο προς τη δυτική κατεύθυνση. Καταλαμβάνει τμήματα του εδάφους στο νότο (Συρία), ανάβει τη φωτιά πολέμου στα ανατολικά (σύγκρουση Αρμενίου-Αζερμπαϊτζάν).

Και αν κάποιος στο βορρά πιστεύει ότι δεν θα πιεί το πικρό ποτήρι, τότε θα πρέπει να διαβάσει τις αξιώσεις επιρροής της Άγκυρας προς την κοινότητα των Τατάρων της Κριμαίας (και, κατά συνέπεια, τη δυσαρέσκειά της όταν η Ομοσπονδιακή Αστυνομία απομάκρυνε από την κοινότητα αυτή τους Τούρκους πράκτορες), καθώς και προς την περιοχή του Βόλγα και τον Βόρειο Καύκασο. Η Τουρκία του Ατατούρκ επικεντρώθηκε στην σε βάθος ανάπτυξη, για τη πρόοδο και για τη μετατροπή της χώρας σε μέρος του δυτικού πολιτισμού. Η Τουρκία του Ερντογάν επικεντρώνεται στην επέκταση σε πλάτος, στην αποκατάσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας - αν όχι με την έννοια του εδάφους, τουλάχιστον από την άποψη της ζώνης αποκλειστικής επιρροής.

Κάποιοι τέταρτοι θα πουν ότι η Τουρκία του Ερντογάν προσπαθεί να αναπτυχθεί όχι σε βάθος, ούτε και σε πλάτος, αλλά προς τα πάνω. Ότι ο Ερντογάν προσπαθεί μόνο να εκπαιδεύσει τη Δύση να πάψει να αντιμετωπίζει την Τουρκία ως χώρα δεύτερης κατηγορίας. Ένα από τα κύρια επιχειρήματα των υποστηρικτών της μετατροπής της Αγίας Σοφίας στο τζαμί ήταν το ερώτημα: «Γιατί η Τουρκία πρέπει να σέβεται τη χριστιανική κληρονομιά κατά τη στιγμή που οι μουσουλμάνοι δεν γίνονται σεβαστοί στις δυτικές χώρες»; Γιατί ορισμένα τζαμιά στην Ισπανία, που χτίστηκαν από Άραβες, έγιναν χριστιανικές εκκλησίες; Το ίδιο το τέμενος Μεθκίτα, της Κόρδοβα, μετατράπηκε σε Ρωμαιοκαθολικό καθεδρικό ναό και εξακολουθεί να λειτουργεί ως χριστιανική εκκλησία;

Όμως, όσοι προβάλλουν τέτοια επιχειρήματα θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι όλα αυτά τα τζαμιά (ακόμη και το Μεθκίτα) δεν μπορούν καν να συγκριθούν με την Αγία Σοφία, από κάθε άποψη. Αν συγκρίνουμε αυτόν τον Ναό με κάποιο μουσουλμανικό θρησκευτικό κτίριο, τότε αυτό θα ήταν το Αλ Ακσά στην Ιερουσαλήμ. Αυτό, όμως, μέχρι στιγμής κανείς δεν το έχει μετατρέψει σε χριστιανικό ναό ή εβραϊκή συναγωγή. Επιπλέον, όλες οι μετατροπές των τζαμιών σε χριστιανικούς ναούς έγιναν πριν από πολύ καιρό, ενώ πρόσφατα δεν υπήρξαν προκλήσεις που θα έδιναν στον Ερντογάν το δικαίωμα να δώσει μια απάντηση.

Τέλος, οι υποστηρικτές της ισότητας των δικαιωμάτων μεταξύ ισλαμικών και χριστιανικών κρατών πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι το κύριο εμπόδιο σε αυτήν την ισότητα δεν είναι η δυτική αλαζονεία, αλλά ο ανατολικός φονταμενταλισμός: η υποστήριξη από τον πληθυσμό ορισμένων χωρών (συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας) των ισλαμικών τρομοκρατικών οργανώσεων, η ενίσχυση της θρησκευτικής συνιστώσας στην εξωτερική και εγχώρια πολιτική, η πορεία της σύγκρουσης με τους "απίστους" κ.λπ.

Γονατιστοί ή όρθιοι;

Και πώς να αντιδράσουμε σε όλο αυτό; Φυσικά, μπορούμε να ακολουθήσουμε το μονοπάτι που είναι και το πλέον δημοφιλές στη Δύση - να γονατίσουμε. Να αναγνωρίσουμε το δικαίωμα του Ερντογάν να μετατρέψει τη χώρα του σε ένα σκοταδιστικό κράτος. Να ζητήσουμε συγγνώμη μπροστά του για τους αιώνες χριστιανικής επέκτασης, η οποία απέκοψε μια σειρά από δυτικά και βόρεια εδάφη από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Και, στο πλαίσιο της πολιτικής της ισότητας και της ανοχής, να ζητήσουμε από τον Ερντογάν να μην ντραπεί να μετατρέψει κι όλα τα άλλα χριστιανικά ιερά της Τουρκίας σε τεμένη - με την ταυτόχρονη καταστροφή και όλων των χριστιανικών τους συμβόλων.

Μπορούμε, ωστόσο, να ενεργήσουμε διαφορετικά και να δοκιμάσουμε, αν όχι να τον ρίξουμε, τουλάχιστον να τον χτυπήσουμε κατά την "απογείωση". Να επιβάλουμε κυρώσεις για την Αγία Σοφία - όχι μόνο οικονομικές (η χώρα μάλιστα βρίσκεται σε όχι πολύ καλή οικονομική κατάσταση), αλλά και πολιτικές, με στόχο την απομόνωση της Τουρκίας. Οι κυρώσεις να μην είναι πολυμερείς (όλοι γνωρίζουμε πόσο δύσκολο είναι να συμφωνήσουν όλοι για τέτοιου είδους κυρώσεις), αλλά σε διμερές επίπεδο, απ' όλες τις μεγάλες δυνάμεις.

Πράγματι, ίσως αυτές οι κυρώσεις να συσπειρώσουν τους Τούρκους - ωστόσο, θα δείξουν ξεκάθαρα στην Τουρκία το κόστος των προκλήσεων του Ερντογάν. Όχι μόνο και όχι τόσο για την αλλαγή του καθεστώτος της Αγίας Σοφίας - έχοντας χτυπήσει σκληρά τα χέρια των Τούρκων για αυτή την σχετικά ασήμαντη πράξη, η Ευρώπη θα δείξει ότι θα είναι πολύ πιο σοβαρή, και θα φερθεί ως ενήλικος, απέναντι στις προσπάθειες της Άγκυρας να κυριεύσει τη Λιβύη και να την μετατρέψει σε αντιευρωπαϊκό προγεφύρωμα, καθώς και στην επιθυμία του Ερντογάν να αρπάξει σημαντικό μέρος της θάλασσας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Όσον αφορά τη Ρωσία, η Μόσχα μπορεί, φυσικά, να παραμείνει στην άκρη και, ακόμη, να κερδίσει από την επιδείνωση της τουρκο-δυτικής σύγκρουσης. Ωστόσο, τα πολλά προβλήματα με τον Ερντογάν (στην ίδια την Συρία) υπαγορεύουν την ανάγκη ο Σουλτάνος, ο οποίος έχει πάει πολύ μακριά με το αίσθημα της ατιμωρησίας του, να μπει στη θέση του. Επομένως, ο Πατριάρχης Κύριλλος ορθά προέβη σε μια πολύ σκληρή δήλωση για το θέμα της Αγίας Σοφίας - και το Κρεμλίνο οφείλει να τον ακολουθήσει στην ένταση της αντίδρασης.

https://vz.ru/opinions/2020/7/14/1049694.html