Ο Μαξίμ Γκόρκυ και η Ρωσική Επανάσταση

του Πιότρ Βαλεντίνοβιτς Ρομάνωφ

Ο Αλεξέι Μαξίμοβιτς Πεσκόφ ή Μαξίμ Γκόρκυ, κατά τη σοβιετική ορολογία υπήρξε ένας «μεγάλος προλεταριακός συγγραφέας». Το «μεγάλος» είναι κάτι που θα το κρίνουν οι κριτικοί λογοτεχνίας. Αλλά το πόσο «προλεταριακός» ήταν παραμένει ένα ερώτημα. Επειδή, με τον όρο αυτόν δεν υπονοούσαν τόσο την αδιαμφισβήτητη συμπάθειά του στους εργάτες, όσο τη σχέση του προς την επανάσταση, σύμβολο της οποίας έγινε το γνωστό «Μπουρεβέστνικ» (στμ. «Το άσμα του πουλιού της καταιγίδας», ποίημα του 1901). Αυτό που για το τότε καθεστώς είχε σημασία ήταν ο «μπολσεβικισμός» του Γκόρκυ. Κι αυτό δεν είναι ζήτημα απλό. 

Στο βιβλίο «Η αλήθεια για τον Γκόρκυ», ένα επετειακό αφιέρωμα στον συγγραφέα, που εκδόθηκε το 1932, ο αδιάσπαστος δεσμός του συγγραφέα με τους μπολσεβίκους παρουσιάζεται με τον πιο προσεκτικό τρόπο – από τα τσιτάτα του Λένιν και του Στάλιν μέχρι την έγκυρη γνώμη του συνδικάτου των μυλωνάδων (ο Γκόρκυ στα νιάτα του, μεταξύ άλλων, ήταν και φούρναρης). Ωστόσο, όπως και κάθε άλλος θρησκευτικός ή ιδεολογικός βίος, κι αυτό το επετειακό βιβλίο «αμαρτάνει» έναντι της πραγματικής ιστορίας. Είναι πολλά τα γεγονότα που απαλείφθηκαν, με μεγάλη προσοχή, από την βιογραφία του Γκόρκυ.

Και πρώτα απ’ όλα, καθόλου τυχαία, εξαφανίσθηκε η σχέση του Γκόρκυ με την επανάσταση του 1917. Κι αυτή δεν ήταν καθόλου μπολσεβίκικη. Ήδη, μετά τον θάνατο του Λένιν, ο Γκόρκυ, θα τον θυμόταν λέγοντας: «Τον αγαπούσα με οργή!». Ακριβώς έτσι αντιμετωπίζει και τον μπολσεβικισμό στο σύνολό του. Απλά την οργή του προς τον Ίλιτς και την πολιτική των μπολσεβίκων ο Γκόρκυ δεν την εξέφραζε πολύ συχνά ανοιχτά. Αλλά όταν ξέσπαζε, το έκανε με ειλικρίνεια. Κατόπιν, το «επαναστατικό πουλί της καταιγίδας» κατάπινε τον θυμό του και μιλούσε ξανά στον Λένιν, στον Στάλιν και στους μπολσεβίκους, με τον τρόπο που τους ευχαριστούσε. Αυτό εν μέρει υπαγορευόταν από τον αντιφατικό και πολυπρόσωπο χαρακτήρα του Γκόρκυ, εν μέρει από τις συνθήκες, και εν μέρει από το γεγονός ότι, όπως πολλοί έξυπνοι άνθρωποι, ήταν κι αυτός ένας άνθρωπος της αμφιβολίας. Δεν ξεχνούσε τα βάσανα που είχε περάσει. Και στα τελευταία χρόνια της ζωής του φαίνεται ότι επηρεάστηκε από την πολύ κοινή στους ανθρώπους αδυναμία.

Για τη ρωσική επανάσταση ο Γκόρκυ εργάστηκε πολύ. Και ως προπαγανδιστής και ως χορηγός των μπολσεβίκων. Ως νέος ήταν φτωχός, αλλά όταν κέρδισε τη φήμη πλούτισε, και γι’ αυτό στις πιο δύσκολες εποχές για τους μπολσεβίκους ήταν ένας από τους κύριους οικονομικούς ευεργέτες τους. Η αλήθεια είναι ότι όταν οι απόψεις του Γκόρκυ και του Λένιν απέκλιναν προσωρινά, κι αυτό συνέβη πολλές φορές, οι μπολσεβίκοι ξεχνούσαν αυτήν τη βοήθεια.

Μετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου, για να έχει κάποια επιρροή στα επαναστατικά γεγονότα, ο Γκόρκυ βγάζει την εφημερίδα «Νέα Ζωή», όπου δημοσιεύει κριτικά άρθρα για τους μπολσεβίκους. Αυτά τα άρθρα αργότερα συγκεντρώθηκαν σ’ έναν τόμο με τον τίτλο «Ανεπίκαιρες Σκέψεις». Μετά το 1918, αυτές οι «Σκέψεις» δεν εκδόθηκαν στην ΕΣΣΔ, και γι’ αυτό πολλές γενιές σοβιετικών ούτε τις γνώριζαν.

Αρχικώς, οι λενινιστές απάντησαν στην κριτική του Γκόρκυ με επιθέσεις. Αφορμή στάθηκε το γεγονός ότι για την έκδοση της εφημερίδας, ο Γκόρκυ πήρε δάνειο από έναν τραπεζίτη, και, συνεπώς, σύμφωνα με το σκεπτικό τους, ο συγγραφέας «πουλήθηκε». Ο Γκόρκυ, προσβεβλημένος, τους απαντά γράφοντας: «Από το 1901 έως το 1917, για την υπόθεση του ρωσικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, από τα χέρια μου πέρασαν εκατοντάδες χιλιάδες ρούβλια, από τα οποία η προσωπική μου συνεισφορά μετριέται σε μερικές δεκάδες χιλιάδες, αλλά όλα τα υπόλοιπα προέρχονταν από τις τσέπες της ‘μπουρζουαζίας’. Η ‘‘Ίσκρα’’ εκδιδόταν με χρήματα του Σάββα Μορόζωφ (στμ. 1862-1905, παλαιόπιστος, ένας από τους πλουσιότερους επιχειρηματίες της τσαρικής αυτοκρατορίας), ο οποίος, βεβαίως, δεν τα έδινε ως δάνειο αλλά ως δωρεά. Θα μπορούσα να κατονομάσω μια δωδεκάδα αξιοσέβαστων ανθρώπων «μπουρζουάδων», οι οποίοι βοήθησαν υλικά την ανάπτυξη του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος. Αυτό το γνωρίζει πολύ καλά ο Β.Ι.Λένιν και άλλοι παλαιοί στο κόμμα… Στην έκδοση της «Νέας Ζωής» δεν υπάρχουν ‘δωρεές’, παρά μόνον το δάνειο που πήρα. Τα συκοφαντικά και βρώμικα κόλπα σας εναντίον της «Νέας Ζωής» δεν ατιμάζουν αυτήν, αλλά μόνον εσάς». Κατόπιν τούτων, οι μπολσεβίκοι το 1918 κλείνουν εντελώς την εφημερίδα του Γκόρκυ.

Μεταξύ των λέξεων «Καταιγίδα! Σύντομα έρχεται καταιγίδα!»(στμ. από το «άσμα για το πουλί της καταιγίδας») και την επανάσταση του 1917 πέρασαν 16 χρόνια. Αυτό το διάστημα ο ρομαντισμός του Γκόρκυ αποδυναμώνεται, ενώ ο σκεπτικισμός του, αντιθέτως, μεγαλώνει. Τον Φεβρουάριο και τον Οκτώβριο, ο επαναστατικός του ρομαντισμός μηδενίζεται. Τα ουτοπικά οράματα και οι αυταπάτες επέστρεψαν στον Γκόρκυ μόνον κατά τη δεκαετία του 1930, και αυτό αξίζει να το λάβουμε υπόψη: στον κλασικό, πλέον, συγγραφέα έδειξαν την σταλινική περίοδο μόνον «ως έκθεση επιτευγμάτων» (στμ. κατατοπιστική για την αναξιοπρεπή στάση του Γκόρκυ την περίοδο αυτή, είναι η αφήγηση του Σολτσενίτσιν στο «Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ», στο διαδίκτυο http://samizdatproject.blogspot.com.cy/2012/05/blog-post.html).

Ωστόσο, το 1917 έβλεπε όσα συνέβαιναν γύρω του πολύ καθαρά. Τις παραμονές του οκτωβριανού πραξικοπήματος, ο Γκόρκυ, έχοντας στο μυαλό του τις εντυπώσεις από τις άσχημες εικόνες των ημερών του Φεβρουαρίου και της Ιουλιανής εξέγερσης των αναρχικών και των μπολσεβίκων, γράφει: «Όλες οι επίμονες φήμες λένε ότι επίκειται ‘επίθεση των μπολσεβίκων’. Με άλλα λόγια: θα επαναληφθούν οι αποκρουστικές σκηνές της 3 με 5 Ιουλίου. Σημαίνει ξανά φορτηγά καταφορτωμένα με ανθρώπους με ντουφέκια και περίστροφα στα χέρια τους, που θα τρέμουν από το φόβο. Κι αυτά τα τουφέκια θα πυροβολούν στις βιτρίνες των καταστημάτων, στους ανθρώπους, όπου νάναι! Θα πυροβολούν μονάχα επειδή αυτοί οι οπλισμένοι θα θέλουν να σκοτώσουν τον φόβο τους. Θα εκραγούν και θα αρχίσουν να βγάζουν καπνούς, δηλητηριάζοντας με κακία, μίσος, εκδίκηση, όλα τα σκοτεινά ένστικτα του όχλου…».

Μετά τον Οκτώβρη, ο Γκόρκυ, αναλογιζόμενος τον Λένιν, φέρνει στο μυαλό του τη μαύρη σκιά του τρομοκράτη Σεργκέι Νετσάγιεφ. Ιδού κάποια αποσπάσματα από αυτές τις απολύτως επίκαιρες «Ανεπίκαιρες Σκέψεις»: «Ο Λένιν, ο Τρότσκι και οι συνοδοιπόροι τους δηλητηριάστηκαν ήδη από το σάπιο δηλητήριο της εξουσίας, κάτι που αποδεικνύεται από την επονείδιστη σχέση τους με την ελευθερία του λόγου, της προσωπικότητας και το σύνολο αυτών των δικαιωμάτων, για την νίκη των οποίων πολέμησε η δημοκρατία. Τυφλοί φανατικοί και αδίστακτοι τυχοδιώκτες που σπάζουν το κεφάλι τους δήθεν για να επιταχυνθεί η ‘κοινωνική επανάσταση’. Ο Λένιν εισάγει το σοσιαλιστικό σύστημα με την μέθοδο του Νετσάγιεφ, δηλαδή ‘ολοταχώς μέσα από τον βάλτο’. Και ο Λένιν, και ο Τρότσκι, και όλοι οι άλλοι που τους συνοδεύουν προς τον όλεθρο στο τέλμα της πραγματικότητας, είναι προφανώς πεπεισμένοι, όπως και ο Νετσάγιεφ, ότι ‘με το δικαίωμα στην ατίμωση είναι πιο εύκολο να τραβήξουν μαζί τους τον Ρώσο’. Και να που ψύχραιμα ατιμάζουν την επανάσταση, ατιμάζουν την εργατική τάξη, αναγκάζοντάς την να οργανώνει αιματηρά μακελειά, προτρέποντας τη σε πογκρόμ, σε συλλήψεις εντελώς αθώων ανθρώπων. Η εργατική τάξη δεν μπορεί να καταλάβει ότι ο Λένιν στο δικό της το πετσί, στο δικό της το αίμα αποκτά μόνον κάποια εμπειρία; Ότι επιδιώκει να οδηγήσει την επαναστατική διάθεση του προλεταριάτου μέχρι τα άκρα και τότε να δει τι θα προκύψει; Ο ίδιος ο Λένιν είναι, βεβαίως, άνθρωπος εξαιρετικής δύναμης. 25 χρόνια στάθηκε στην πρώτη γραμμή του αγώνα για τον θρίαμβο του σοσιαλισμού, και αποτελεί μια από τις ισχυρότερες και εξέχουσες προσωπικότητες της διεθνούς σοσιαλδημοκρατίας· άνθρωπος ταλαντούχος, διαθέτει όλες τις ιδιότητες του «ηγέτη», και επίσης την, αναγκαία γι’ αυτό το ρόλο, έλλειψη ηθικής, ενώ διαθέτει μια αριστοκρατική, αδίστακτη σχέση με τη ζωή των λαϊκών μαζών. Η αναπόφευκτη τραγωδία δεν ενοχλεί τον Λένιν, είναι σκλάβος του δόγματος, και τα τσιράκια του δικοί του σκλάβοι. Την ζωή, σε όλη την πολυπλοκότητά της, ο Λένιν δεν τη γνωρίζει, δεν γνωρίζει τις λαϊκές μάζες, δεν έζησε μαζί τους, αλλά έμαθε από τα βιβλία με ποιο τρόπο μπορείς να τις αφηνιάσεις, πόσο εύκολα μπορείς να εξαγριώσεις τα ένστικτά της».        -  

Με τον Νετσάγιεφ ο Γκόρκυ ίσως και να υπερέβαλε. Ή μπορεί και όχι. Η μαρξιστική δικτατορία του προλεταριάτου και η νετσαγιεφική τρομοκρατία, παρά τις όποιες διαφορές τους, έχουν συγγένεια αίματος μεταξύ τους. Όσο για τη ρωσοφοβία και τον πολιτικαντισμό κατηγόρησαν τον, δάσκαλο του Λένιν, Καρλ Μαρξ ακόμη και ο Μπακούνιν με τον Γκέρτσεν.

Από το βιβλίο «Η αλήθεια για τον Γκόρκυ» διαβάζουμε: «Η πανηγυρική συγκέντρωση στο θέατρο Μπολσόι. Δεν είχε υπάρξει παρόμοια. Κάθισαν μαζί ανακατωμένοι οι ηγέτες του κόμματος και της κυβέρνησης με τους συγγραφείς και τους ποιητές. Και όταν βγήκαν για να πάρουν τις θέσεις τους, όλη η αίθουσα σηκώθηκε και χαιρέτησε με συνεχή χειροκροτήματα τον Μαξίμ Γκόρκυ, τον Στάλιν, τον Καλίνιν, τον Μολότωφ, τον Καγκάνοβιτς, τον Πόστισεφ, τον Ορτζονικίτζε, τον Μικογιάν, τον Μπουμπνώφ, τον Μπαρμπύς. Πολύ καλή η ακουστική στο σοβιετικό θέατρο Μπολσόι, πολύ καλή και σε ολόκληρη την μεγάλη χώρα».

Πολλά ειπώθηκαν σ’ αυτήν την αίθουσα με την «καλή ακουστική». Αλλά ούτε λέξη για τις «Ανεπίκαιρες Σκέψεις» του τιμώμενου προσώπου.  

Πηγή: https://ria.ru/revolution_person/20170724/1496577381.html