Ρωσία-Τουρκία: ευρασιατικός άξονας ή συνεργασία με ημερομηνία λήξης;

Στην νέα ψυχροπολεμική αντιπαράθεση της Δύσης με τη Ρωσία, εξ αφορμής την ουκρανική κρίση, η Άγκυρα φαίνεται ότι έχει αποφασίσει να ακολουθήσει τη δική της πορεία. Αν και οι σχέσεις της Τουρκίας με την Ουκρανία ήταν στενότατες σε όλα τα επίπεδα, και σαφώς σε κεκαλυμμένη αντι-ρωσική κατεύθυνση, εντούτοις, οι αντιδράσεις της στη πολιτική του Πούτιν απέναντι στο Κίεβο, είναι τουλάχιστον υποτονικές. Η διαπίστωση αυτή αποκτά μεγαλύτερη σημασία όσον αφορά στην προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσική Ομοσπονδία. Ως γνωστόν, στη, στρατηγικής σημασίας, χερσόνησο η Τουρκία στήριξε πολιτικά και οικονομικά την μειονότητα των Τατάρων (300 χιλ., 12 % του πληθυσμού), που επανήλθε μετά από τον σταλινικό εκτοπισμό του 1944. Να έχουμε υπ’ όψιν μας ότι στη Τουρκία οι καταγόμενοι από τους Τατάρους της Κριμαίας, σύμφωνα με τουρκικές εκτιμήσεις, ανέρχονται στα 5 εκατομμύρια! Ωστόσο, η Άγκυρα κράτησε χαμηλούς τόνους για το ζήτημα όλο το προηγούμενο διάστημα. Ακόμη και όταν απαγορεύτηκε, τον περασμένο Μάιο, η είσοδος στην Κριμαία του ηγέτη των Τατάρων Μουσταφά Ντζεμίλεφ, οι διαμαρτυρίες της Άγκυρας ήταν απρόσμενα χλιαρές. Κι όχι μόνον αυτό αλλά οι «Turkish Airlines» επανέλαβαν τον Ιούνιο τις πτήσεις προς την Συμφερούπολη ενώ, παράλληλα, προωθούνται μεγάλα τουρκικά επιχειρηματικά σχέδια στην Κριμαία, που αγνοούν επιδεικτικά την Ουάσιγκτον και το δυτικό «αντι-ρωσικό» στρατόπεδο.

Έκρηξη οικονομικών συναλλαγών

Ο πανίσχυρος, Πρόεδρος πλέον, Ταγίπ Ερντογάν είναι φανερό ότι κινείται με δική του ατζέντα, στο πλαίσιο πάντα του στόχου της ανάδειξης, μέχρι το 2023, της Τουρκίας σε κραταιά περιφερειακή υπερδύναμη. Γνωρίζει ότι για να τα καταφέρει χρειάζεται τη συνέχιση της αλματώδους οικονομικής ανάπτυξης της χώρας του. Εν ανάγκη, παραμερίζοντας, προσωρινά, κάποιες γεωπολιτικές φιλοδοξίες του νεοθωμανικού οράματός του. Και οι οικονομικές σχέσεις της Άγκυρας με τη Μόσχα είναι πραγματικά πολύ επικερδείς, καθώς οι ρωσο-τουρκικές εμπορικές συναλλαγές πλησιάζουν τα 40 δις δολάρια και ετησίως επισκέπτονται την Τουρκία 4 εκατομμύρια Ρώσοι, που αφήνουν τουλάχιστον 4 δις δολ. Ταυτόχρονα, οι ρωσικές επενδύσεις στη Τουρκία για το 2013 άγγιξαν τα 850 εκ. δολ., ενώ τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες συμμετείχαν στα φαραωνικά έργα για την Χειμερινή Ολυμπιάδα του Σότσι.

Έπειτα από το ρωσικό εμπάργκο στα δυτικά αγροτικά προϊόντα, εμφανίζονται ακόμη πιο ευοίωνες προοπτικές για τη τουρκική οικονομία. Το 2013, η Τουρκία εξήγαγε φρέσκα φρούτα και λαχανικά στη Ρωσία αξίας 876 εκ. δολ. Εφέτος αναμενόταν, πριν το εμπάργκο, να ξεπεράσει κατά πολύ το 1 δις, ενώ προβλεπόταν μεγάλη άνοδος στις εξαγωγές στα ψάρια και στα πουλερικά. Η Άγκυρα, τώρα, προσβλέπει να καλύψει σε ικανό ποσοστό το κενό που θα δημιουργήσει στην ρωσική αγορά η έλλειψη τροφίμων και γεωργικών προϊόντων από τις χώρες της Ε.Ε. (μεταξύ αυτών και των ελληνικών) αξίας 15,8 δις δολ. για το 2013.[1] 
Τη μερίδα του λέοντος, όμως, στις οικονομικές συναλλαγές Ρωσίας-Τουρκίας την καταλαμβάνουν, δίχως άλλο, οι εισαγωγές στη δεύτερη φυσικού αερίου. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Πρακτορείου Ενέργειας, το 2013 η Τουρκία αγόρασε από τη Ρωσία περίπου το 60% του συνολικού εισαγόμενου φυσικού αερίου. Έτσι, η ενεργειακή εξάρτηση από τη Μόσχα καθιστά, σχεδόν, απαγορευτική για την Τουρκία οποιαδήποτε σκέψη για ευθεία αντιπαράθεση με τη Ρωσία.[2] Η Gazprom, μάλιστα, δια του αντιπροέδρου της Αλέξανδρου Μεντβιέντεφ, έχει προτείνει στους Τούρκους την αύξηση της ροής φυσικού αερίου της ρωσικής εταιρείας, που σήμερα φθάνει τα 26,61 δις κ.μ., και υπολείπεται σε όγκο μόνον της Γερμανίας (40,18 δις κ.μ.)   

Πέρα από τους προφανείς οικονομικούς λόγους, και για τη ρωσική πλευρά η συνεργασία με τη Τουρκία είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Η Τουρκία συνιστά αναπόσπαστο γεωπολιτικό-γεωπολιτισμικό τμήμα αυτού που οι Ρώσοι ορίζουν ως Ευρασία. Ο ευρασιανισμός, ιδεολογία που προτάθηκε από τους εμιγκρέδες «Λευκούς» την επαύριο της ήττας τους από τους μπολσεβίκους, αναγεννήθηκε μετά τη πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, μέσα από το έργο διανοουμένων όπως ο Λεβ Γκουμιλιώφ, και έχει καταστεί σήμερα το ημιεπίσημο δόγμα της πολιτικής Πούτιν.[3] Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, η Ρωσία ελέγχει τον ευρασιατικό χώρο, απέναντι στη Δύση, ενώ το ρωσικό «υπερ-έθνος» περιλαμβάνει όχι μόνον τους ανατολικούς Σλάβους αλλά και τους τουρκικής, φινο-ουγγρικής και μογγολικής καταγωγής κατοίκους της ευρασιατικής περιφέρειας.

Όχι συμπτωματικά, λοιπόν, η εκλογή Ερντογάν στην προεδρία της Τουρκίας προκάλεσε ικανοποίηση στα ρωσικά ΜΜΕ. Η «Πράβντα» είχε τίτλο σε σχετική της ανάλυση: «η Τουρκία εξέλεξε πρόεδρο ικανό να δημιουργήσει άξονα Ρωσίας-Τουρκίας-Ευρασίας αντιπαρατιθέμενο στην Ευρωπαϊκή Ένωση».[4] Αξίζει να θυμηθούμε, πάντως, ότι και στο παρελθόν, το 1921, παρά την μόνιμη αντιπαλότητα Ρώσων-Οθωμανών/Τούρκων και τους ατέλειωτους μεταξύ τους πολέμους, υπήρξε μια πρόσκαιρη, αλλά καθοριστική, συμμαχία με αντι-δυτικό πάλι χαρακτήρα. Η εκπορευόμενη τότε από γεωπολιτικές ανάγκες κολοσσιαία στήριξη των μπολσεβίκων προς τον Κεμάλ έκρινε σε πολύ μεγάλο βαθμό και τη τύχη της, τραγικής για τους Έλληνες, Μικρασιατικής εκστρατείας. Κι αυτό το μάθημα οφείλουμε να μη το λησμονούμε.

Το αξιοσημείωτο είναι ότι οι ιδέες του ευρασιανισμού βρίσκουν ανταπόκριση και στην ίδια Τουρκία. Καθώς ο Ερντογάν και ο Πούτιν παρουσιάζονται αμφότεροι ως μεγάλοι ηγέτες, που χαράζουν ανεξάρτητη πολιτική για τις χώρες τους, κοινή είναι η αίσθηση ότι η Δύση εκλαμβάνει ομοίως Τούρκους και Ρώσους ως ξένους προς τον δυτικό πολιτισμό. [5] 

Ο σύμβουλος του Ερντογάν για θέματα οικονομίας Y. Bulut υποστηρίζει ότι ήδη υφίσταται «νέα παγκόσμια τάξη» και ο κόσμος πλέον θα εξαρτάται από τις ΗΠΑ, τον άξονα Τουρκίας-Ρωσίας-Ευρασίας στη «Μέση Ανατολή» και Κίνας-Ινδίας-Ιράν στην Ασία.[6] Έτσι, η ρωσική ιδέα για συμμετοχή της Τουρκίας στη Τελωνειακή Ένωση Ρωσίας-Λευκορωσίας-Καζαχστάν δεν αφήνει αδιάφορ το τουρκικό πολιτικό ακροατήριο.

Νέο-οθωμανισμός vs Ευρασιανισμό

Οδεύουμε, λοιπόν, ολοταχώς σε μια ρωσο-τουρκική ευρασιατική ηγεμονία ή μήπως η πραγματικότητα είναι διαφορετική; Μη λησμονούμε, άλλωστε, ότι και η συμμαχία Λένιν-Κεμάλ το 1921 δεν κράτησε για πολύ, όχι μόνον επειδή πέθανε ο Λένιν λίγο μετά αλλά διότι, και τότε όπως και τώρα, υφίστανται γεωπολιτισμικοί παράγοντες που δεν επιτρέπουν την πραγματική ώσμωση.

Κατ’ αρχάς, η Τουρκία του Ερντογάν, παρά την εντυπωσιακή αύξηση της ισχύος της, έχει υποστεί το τελευταίο διάστημα μια σειρά από δραματικές ήττες στην εξωτερική της πολιτική. Στο Κάιρο, στο Τελ Αβίβ, στη χαοτική Τρίπολη της Λιβύης, στη κατεστραμμένη Δαμασκό και στη απειλούμενη Βαγδάτη η Τουρκία συνιστά εχθρική δύναμη. Μάλιστα, στη Συρία, όπου ο Άσαντ άντεξε, αλλά και στην Αίγυπτο του στρατηγού Σίσι, από τους διεθνείς παίκτες ο μεγαλύτερος νικητής ήταν ο Πούτιν. Κι αν προστεθεί ο πόλεμος της Γεωργίας το 2008, όπου οι Τούρκοι είχαν βάλει για τα καλά το «χέρι» τους στην αντιρωσική πολιτική του Σακασβίλι, οι ήττες της Άγκυρας από τη Ρωσία είναι τουλάχιστον τρεις. Όχι άδικα, λοιπόν, η «Ζαμάν» έγραψε ότι «όποιος καεί στο χυλό φυσάει και το γιαούρτι», δίνοντας τη δική της εξήγηση στη χαλαρή αντίδραση της Άγκυρας για τους Τατάρους της Κριμαίας ή στα δεινά του Ποροσένκο.[7]

Εν πάση περιπτώσει, οι ρωσο-τουρκικές σχέσεις επηρεάζονται από δύο καθοριστικούς παράγοντες, οι οποίοι αργά ή γρήγορα θα απειλήσουν τη «λιακάδα» των οικονομικών τους σχέσεων.

Ο ένας είναι το δόγμα του νεο-οθωμανισμού. Η φιλοδοξία του Ερντογάν για ηγεμονία επί των σουνιτών μουσουλμάνων, και η στήριξη ακραίων ισλαμιστών, όπως γίνεται έως σήμερα κάτω από το μανδύα του μετριοπαθούς Ισλάμ στο εσωτερικό της χώρας, βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τον ευρασιανισμό της Μόσχας. Οι μουσουλμανικοί λαοί του Καυκάσου, του Βόλγα, της Κριμαίας, της Σιβηρίας αλλά και της Κεντρικής Ασίας, που η σύμπραξή τους προϋποθέτει μια συμπαγή ευρασιατική Ρωσία, είναι οξύμωρο να «μολύνονται» από τις θρησκευτικές εμμονές που προωθούν έντεχνα ή άτεχνα οι Ερντογάν-Νταβούτογλου[8]. Επιπλέον, σε συγκρούσεις, όπως αυτή του Ναγκόρνο Καραμπάχ, που πρόσφατα αναζωπυρώθηκε, η Άγκυρα αδυνατεί να διατηρήσει μέση απόσταση μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας. Αυτό, όμως, μπορεί να το πετύχει η Μόσχα –ίσως μάλιστα η στενότερη σχέση με το Αζερμπαϊτζάν να βρίσκεται στον άμεσο σχεδιασμό του Πούτιν.

Ο δεύτερος παράγων είναι τα ζωτικά συμφέροντα των ΗΠΑ αλλά και του Ισραήλ. Η κομβική θέση της Τουρκίας στην στρατηγική ανάσχεση της Ρωσίας, όπως και στον έλεγχο της κατάστασης στη «ζούγκλα» της Μέσης Ανατολής, αφήνουν ελάχιστα περιθώρια για ευόδωση των «πλανητικών» φιλοδοξιών του Ερντογάν. Άλλωστε, στο εσωτερικό της Τουρκίας, αν και «λαβωμένοι», οι κοσμικοί Κεμαλικοί δεν έχουν πει τη τελευταία τους λέξη, όπως επίσης και οι Κούρδοι που περιμένουν, ανυπόμονα, την ώρα τους!

από εφημερίδα "Ρήξη", Σάββατο 6 Σεπτεμβρίου 2014

---

[1] Άρθρο με το τίτλο «Ρωσικό χρυσωρυχείο ή ‘‘ρωσική ρουλέτα’’ για την Τουρκία;», όπου εκφράζονται φόβοι για εκτόξευση του πληθωρισμού λόγω της αύξησης των τουρκικών εξαγωγών στη Ρωσία στο http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/08/turkey-russia-agricultural-inflation-central-bank-cetingulec.html?utm_source=Al-Monitor+Newsletter+%5BEnglish%5D&utm_campaign=82cb34d2a3-August_26_2014&utm_medium=email&utm_term=0_28264b27a0-82cb34d2a3-102353561

[2] http://russian.eurasianet.org/node/60581

[3] Σχετικά με τον Λ. Γκουμιλιώφ στο http://sotiriosdemopoulos.blogspot.gr/2014/07/13_19.html

[4] http://www.pravda.ru/world/asia/middleeast/17-08-2014/1221642-kurtov-0/

[5] http://www.sde.org.tr/tr/newsdetail/turk-rus-iliskilerine-medeniyetsel-bir-bakis/3801

[6] http://www.todayszaman.com/news-344202-erdogans-aide-says-turkey-will-cut-ties-with-europe.html

[7] http://www.zaman.com.tr/pazar_turkiye-son-6-yilda-rusyaya-3-defa-maglup-oldu_2222897.html

[8] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/08/turkey-erdogan-new-turkey-religious-conservatives.html?utm_source=Al-Monitor+Newsletter+%5BEnglish%5D&utm_campaign=87924684d1-August_27_2014&utm_medium=email&utm_term=0_28264b27a0-87924684d1-102353561