Η περίπτωση της Λευκορωσίας

ΛΕΥΚΟΡΩΣΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ

Ανάμεσα στα κράτη που προέκυψαν από την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης την πλέον ιδιόμορφη θέση την κατέχει, ίσως, η Λευκορωσία. Η πρώην αυτή σοβιετική Δημοκρατία των 10.293.011 κατοίκων, εκτός του ότι εμφανίζεται ως ο παρίας της Ευρωπαϊκής ηπείρου, εξαιτίας του προέδρου της, Αλεξάνδρου Λουκασένκο, αντιμετωπίζει και την επιλογή της αυτοκατάργησης της κρατικής της οντότητας. Αν και οι Λευκορώσοι αποτελούν το 80% του πληθυσμού το κυρίαρχο πρόβλημα της κοινωνίας τους αποτελεί η σχέση της λευκορωσικής ταυτότητας με την ρωσική. Η κοινή καταγωγή και η εγγύτητα των δύο λαών, η πλατιά χρήση της ρωσικής γλώσσας τόσο στα επίσημα κείμενα όσο και στην καθημερινή δραστηριότητα και οι στενές οικονομικές σχέσεις με την Ρωσία καθορίζουν στην ουσία και το πλαίσιο των εξελίξεων στη χώρα.

Καθόλου τυχαία άλλωστε ειδική επιτροπή εμπειρογνωμονων από την Ρωσία και την Λευκορωσία προετοιμάζει την διαδικασία της ένωσης των δύο κρατών. Ένωση που η πραγματοποίησή της καθυστερεί μάλλον όχι λόγω διαφωνιών αλλά εξαιτίας διαφόρων άλλων παραμέτρων. 

Όποια ανάλυση αποπειραθεί να κάνει, λοιπόν, κάποιος για τις εξελίξεις στην πολιτική σκηνή του Μινσκ είναι υποχρεωμένος να λάβει υπ’ όψη του την παραπάνω διαπίστωση. Αν και οι προεκλογικές αυταρχικές μέθοδοι του Λουκασένκο είναι αναμφίβολες από μόνες τους δεν μπορούν να δικαιολογήσουν την υψηλή του δημοτικότητα. Στις εκλογές του Μαρτίου 2006, ο Λουκασένκο επανεξελέγη με ποσοστό 82,6% (οι αντίπαλοί του Milinkevich και Kozulin έλαβαν 6% και 2,3% αντίστοιχα).

Μια πρώτη εξήγηση της δημοφιλίας του Λουκασένκο συνιστούν οι καλές επιδόσεις της οικονομίας της Λευκορωσίας, η οποία επέδειξε ρυθμό ανάπτυξης κατά το 2006 πάνω από 8%. Παράλληλα, οι ευνοϊκές εμπορικές σχέσεις με την Ρωσία και η μη άσκηση ακραίων νεο-φιλελεύθερων πρακτικών στην αγορά απέτρεψε την μαζική μετανάστευση, όπως συνέβη σε όλο τον πρώην σοβιετικό χώρο, και τα φαινόμενα της πλατιάς κοινωνικής περιθωριοποίησης λόγω ανέχειας.

Το 2007, ο Λουκασένκο έχει βρεθεί αντιμέτωπος με αναπάντεχες δυσκολίες εξ αιτίας της ρωσικής ενεργειακής πολιτικής. Απόλυτα εξαρτημένη η Λευκορωσία από το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο που της παρέχει η Μόσχα, έπρεπε να συμμορφωθεί με τις νέες τιμές φυσικού αερίου, που από 47 δολ. τα χίλια κ.μ. αυξήθηκε σε 100 δολ. με προοπτική να εξισωθούν με τις διεθνείς τιμές το 2011. Ως αντιστάθμισμα ο Λουκασένκο αύξησε την φορολογία για το διερχόμενο από την Λευκορωσία φυσικό αέριο και έκανε κάποιες κινήσεις διπλωματικού αντιπερισπασμού, κυρίως για λόγους εντυπώσεων.

Η κύρια αντίθεση, όμως, με την αντιπολίτευση αποτελεί ο προσανατολισμός της χώρας: Ανατολή, δηλαδή Ρωσία, ή Δύση; Απέναντι στον Λουκασένκο και της σταθερής του γραμμής υπέρ των στενότερων σχέσεων με την Ρωσία οι αντίπαλοί του προβάλουν μια λευκορωσική εθνική ταυτότητα έντονα αντιρωσική και φιλοδυτική.  

Πρόσφατα και στη χώρα αυτή, όχι συμπτωματικά, εκδηλώθηκαν έντονες αντιπαραθέσεις για το ιστορικό της παρελθόν με αφορμή την οικοδόμηση Ναού στην πόλη Κόμπριν του νομού Μπρεστ, αφιερωμένου στο Ρώσο στρατηγό Αλέξανδρο Βασίλεβιτς Σουβόροφ. Οι προσεγγίσεις για το πρόσωπο του Σουβόροφ, που χάρις σε αυτόν τα εδάφη της Λευκορωσίας αποτέλεσαν τμήμα της αυτοκρατορίας στα τέλη του 18^ου αιώνα, διχάστηκαν σε δύο στρατόπεδα, με τους μεν να τον θεωρούν δήμιο και οι δε ήρωα.

Οργανώσεις που ανήκουν στην αντιπολίτευση, όπως η «Ένωση Λευκορώσων Μπατσκαουστσίνα», η «Ένωση Λευκορώσων Συγγραφέων» και η «Εταιρεία της Λευκορωσικής Γλώσσας –Φραντίσκ Σκορίνα» υποστήριξαν ότι υπό την καθοδήγηση του Σουβόροφ κατεστάλησαν βίαια οι λαϊκές εξεγέρσεις των Λευκορώσων στα τέλη του 18^ου αιώνα. Σε ανοιχτή επιστολή τους στον προκαθήμενο της ορθόδοξης Εκκλησίας της Λευκορωσίας, Μητροπολίτη Φιλάρετο, οι αντιπολιτευτικές ομάδες διατυπώνουν την θέση ότι ο Σουβόροφ διέπραξε εγκλήματα κατά του λαού της Λευκορωσίας και ήταν υπεύθυνος για την πρώτη διαίρεση της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας το 1772. Ο Σουβόροφ κατονομάζεται ως υποκινητής της εμφύλιας σύγκρουσης μεταξύ των Σλάβων: Ρώσοι που έσφαζαν Πολωνούς, Ουκρανούς και Λευκορώσους. Η διαμάχη πήρε δημοσιότητα και στα πολωνικά μέσα ενημέρωσης που συντάχθηκαν, όπως ήταν φυσικό, με την άποψη της λευκορωσικής αντιπολίτευσης.

Οι υποστηρικτές, όμως, της φιλορωσικής γραμμής πέρασαν  στην αντεπίθεση ανταπαντώντας ότι η εξέγερση το 1794 έλαβε χώρα μόνο στα δυτικά εδάφη της Λευκορωσίας. Αντιθέτως ο λευκορωσικός πληθυσμός στις ανατολικές και κεντρικές περιοχές υποστήριξαν την ένωση με την τσαρική αυτοκρατορία.

Όπως δήλωσε ένας  Λευκορώσος Ακαδημαϊκός, ο αγώνας για ανασύσταση του πολωνικού κράτους δεν μπορούσε να απαντήσει στα συμφέροντα των Λευκορώσων, καθώς η πιθανή πολωνική νίκη θα σήμαινε τον αναπότρεπτο εκπολωνισμό και την εξαφάνισή τους από τον χάρτη των εθνών της Ευρώπης.  Οι Λευκορώσοι, που είχαν πράγματι μια σημαντική παρουσία στο μεσαιωνικό Δουκάτο της Λιθουανίας, στην συνέχεια κατά την περίοδο της Κοινοπολιτείας Πολωνίας-Λιθουανίας βρέθηκαν σε δυσμενή θέση και με την εκκλησιαστική ουνία το 1596 οι μη καθολικοί ή ουνίτες Λευκορώσοι, όπως και Ουκρανοί, υπέστησαν απηνείς διώξεις   

Ήδη στα τέλη του 18^ου αι. η λευκορωσική ως λογοτεχνική γλώσσα ήταν ήδη νεκρή, καθώς σε αυτή δεν είχε εκδοθεί ούτε ένα βιβλίο, και βέβαια δεν υπήρχαν σχολεία και δάσκαλοι στα λευκορωσικά. Αντιθέτως τόσο κατά την διάρκεια της ρωσικής αυτοκρατορίας όσο και επί Σοβιετικής Ενώσεως δημιουργήθηκαν συνθήκες για την ανάπτυξη της εθνικής λευκορωσικής συνείδησης.

Άλλωστε η στάση των Πολωνών επαναλήφθηκε και στην διάρκεια του μεσοπολέμου (1918- 1939) όπου στη δυτική Λευκορωσία, (που περιελήφθη στα όρια της Πολωνίας μετά τον σοβιετο-πολωνικό πόλεμο το 1921) προωθήθηκε ένα εντατικό πρόγραμμα αφομοίωσης των Λευκορώσων. Όσοι αντιστάθηκαν υπέστησαν κατασταλτικά μέτρα, διώξεις και εγκλεισμό ακόμη σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Σε αντίθεση λοιπόν με την Ουκρανία, όπου μια διακριτή ουκρανική ταυτότητα διαμορφώθηκε σε αντίθεση με την Ρωσία, ιδίως στην ουνιτική δυτική περιφέρεια της χώρας, στη Λευκορωσία η σύγχρονη εθνική ταυτότητα πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια και χάριν στη συνύπαρξη με τους Ρώσους.  Η δύση, λοιπόν, στην ιστορική συνείδηση του Λευκορώσου σημαίνει την πολωνική καταπίεση και τον κίνδυνο της απώλειας της ταυτότητάς του.

Η φιλορωσική στάση του Λουκασένκο εκφράζει ταυτόχρονα και τα γενικότερα αισθήματα του λαού της χώρας του και εξηγεί τόσο την αδυναμία της αντιπολίτευσης να πραγματοποιήσει μια «έγχρωμη επανάσταση» κατά τα παραδείγματα της Ουκρανίας και της Γεωργίας, όσο και των αναλυτών να δώσουν εξηγήσεις βασισμένοι σε κλασικές αναλύσεις της πολιτικής επιστήμης.  

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Νέα Πολιτική", 2007