Σωτήρης Δημόπουλος: Η επίσκεψη Ρουχανί στη Μόσχα και τα εμπόδια στις ρωσο-ιρανικές σχέσεις

του Dmitry Nersesov

Οι ρωσο-ιρανικές σχέσεις ποτέ ήταν δεν ομαλές και μονοδιάστατες. Το να κάνεις μπίζνες με ένα από τους παλαιότερους πολιτισμούς, που έπαιζαν ρόλο στα παγκόσμια πολιτικά πράγματα από τις ημέρες της αρχαίας Ελλάδας, είναι «ένα καρύδι που σπάει δύσκολα». Πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι το Ιράν επιδιώκει να πετύχει τα δικά του συμφέροντα, που μπορεί να μην συμπίπτουν πάντα με αυτά της Ρωσίας. Η Τεχεράνη σχεδιάζει τις δράσεις της στη βάση των δικών της συμφερόντων, κάτω από όλες τις περιστάσεις.

Οι ιδιαιτερότητες της συνεννόησης με τους Ιρανούς εκδηλώθηκαν από την αρχή των ρωσο-ιρανικών συνομιλιών, κατά τη διάρκεια των εναρκτήριων ομιλιών μεταξύ του Πούτιν και του Ρουχάνι. Για παράδειγμα, ο Πούτιν επεσήμανε την μακρά ιστορία των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών: «Η Ρωσία και το Ιράν έχουν πολλά χρόνια, αν όχι αιώνες συνεργασίας,. Διατηρούμε διπλωματικές σχέσεις για πάνω από 500 χρόνια. Το Ιράν είναι ο καλός μας γείτονας και ένας αξιόπιστος εταίρος».

Η προσέγγιση του Ρουχάνι για τη συνεργασία Ρωσίας και Ιράν ήταν πιο συγκρατημένη. «Κατά τα τελευταία 3,5 χρόνια οι σχέσεις μεταξύ των χωρών μας έχουν αναπτυχθεί πολύ θετικά, βήμα βήμα. Αυτή δεν είναι η πρώτη μας συνάντηση, και κοιτώντας πίσω τι κάναμε έπειτα από κάθε μας συνάντηση, βλέπω τι σημαντικές επιτυχίες είχαμε».

Τριάμισι χρόνια ήταν η χρονική περίοδος που αναφέρθηκε ο Ιρανός πρόεδρος, η περίοδος δηλαδή της προεδρίας του. Το Μάιο αυτού του χρόνου, το Ιράν θα έχει προεδρικές εκλογές, και ο Χασάν Ρουχάνι μπορεί να αφήσει την πολιτική αρένα. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η άρνηση του υψηλόβαθμου καλεσμένου να χρησιμοποιήσει τη λέξη «αιώνες» και να επικεντρωθεί σε μια συγκεκριμένη μικρή περίοδο λέει πολλά. Από την άποψή του, το επίπεδο των ρωσο-ιρανικών σχέσεων συνδέεται με την προσωπικότητα του ίδιου του Ρουχάνι. Επομένως, ο σχέσεις μεταξύ των χωρών μπορεί να αλλάξουν έπειτα από τις προεδρικές εκλογές στο Ιράν. Ένα ευφυές υπονοούμενο, πράγματι!

Όσον αφορά τις ίδιες της συνομιλίες, αν κρίνουμε από την τελική πληροφόρηση, αυτές αφιερώθηκαν στα θέματα που έχουμε ξαναγράψει: πετρέλαιο και φυσικό αέριο, πυρηνική ενέργεια, μεταφορές, διάδρομοι και διμερές εμπόριο. Οι δύο πλευρές έκαναν ορισμένες συμφωνίες και περιέγραψαν επαρκώς τις καθαρές προοπτικές για περισσότερη ανάπτυξη της συνεργασίας. Όσον αφορά τα ζητήματα της διεθνούς πολιτικής, οι ηγέτες συζήτησαν για τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, για τη Συρία, το Αφγανιστάν, την περιοχή της Κασπίας και της Υπερκαυκασίας. Οι συγκεκριμένες λεπτομέρειες γι’ αυτό το κομμάτι των συνομιλιών είναι πενιχρό και οι αποκλίσεις στις διατυπώσεις μεγαλύτερες.

Ας πάρουμε τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας. Τι είπε ο Πούτιν: «Θεωρούμε ότι είναι σημαντικό να ενδυναμώσουμε τη συνεργασία μας στον πόλεμο εναντίον της διεθνούς τρομοκρατίας. Η Ρωσία και το Ιράν συντονίζουν τα βήματά τους για την εξολόθρευση του Ισλαμικού Κράτους και της Αλ-Νούσρα και συμβάλλουν στη διευθέτηση της κατάστασης στη Συρία» Για το ίδιο θέμα ο Ρουχάνι είπε «Συζητήσαμε τις ανησυχίες μας σχετικά με τη Συρία και την Υεμένη, τις άλλες χώρες της περιοχής, όπως επίσης για τη συνεργασία που έχουμε στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Θα συνεχίσουμε αυτόν τον αγώνα μέχρι το τέλος της τρομοκρατικής δραστηριότητας στην περιοχή»

Ποια είναι η διαφορά; Ο Ρώσος πρόεδρος βάζει σαφή όρια και στόχους: Συρία, ΙΚ, Αλ Νούσρα. Ο Ιρανός ηγέτης μιλά για την Υεμένη, για «άλλες χώρες της περιφέρειας» και το πιο σημαντικό καλεί τη Ρωσία να συνεχίσει το αγώνα «έως το τέλος της τρομοκρατικής δράσης στην περιοχή». Η αναφορά σε «άλλες χώρες» μπορεί κάλλιστα να σημαίνει το Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία, τις οποίες η Τεχεράνη τις κατηγορεί ότι καταφεύγουν σε «τρομοκρατικές πρακτικές». Αυτό σημαίνει ότι το Ιράν θα επιθυμούσε να σύρει τη Ρωσία στην εφαρμογή της δικής του περιφερειακής στρατηγικής, ενώ η Μόσχα έχει άλλους, πολύ πιο διακριτούς στόχους.

Οι Ιρανοί πράγματι προσπάθησαν να κερδίσουν τη Ρωσία με το μέρος τους. Την παραμονή του ταξιδιού του Ρουχάνι στη Μόσχα, ο Ιρανός υπουργός εξωτερικών Zarif είπε ότι η Ρωσία θα μπορούσε να κάνει χρήση των ιρανικών στρατιωτικών βάσεων για την καταπολέμηση των τρομοκρατών στη Συρία. Το μήνυμα εστάλη ξεκάθαρα για να ξεπεραστεί η πικρή γεύση με την ιστορία της αεροπορικής βάσης στο Χαμαντάν (τα ρωσικά αεροπλάνα στάθμευσαν ελάχιστες ώρες και μετά αναγκάστηκαν να φύγουν λόγω της αλλαγής στάσης της Τεχεράνης και των εσωτερικών αντιδράσεων). Πρέπει να παραδεχθούμε ότι η προσφορά του Zarif φαντάζει πολύ δελεαστική στο φόντο της πρόσφατης δράσης των ΗΠΑ και στην κούρσα, στην οποία οι διάφοροι παίκτες προσπαθούν να αφήσουν άλλους ανταγωνιστές πίσω και να καταλάβουν την πρωτεύουσα των τρομοκρατών τη Ράκκα και άλλες στρατηγικής σημασίας περιοχές.

Θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή και σε μια άλλη πτυχή: στην Υπερκαυκασία. Ο Πούτιν δεν ανέφερε την περιοχή στις δηλώσεις στα ΜΜΕ. Ο Ρουχάνι μίλησε σχετικά με τις προετοιμασίες για μια δεύτερη τριμερή συνάντηση κορυφής της Ρωσίας, του Ιράν και του Αζερμπαϊτζάν.

Πρόκειται για μια πολύ σημαντική πτυχή των συνομιλιών, λαμβάνοντας υπόψη τέτοιους παράγοντες όπως η Αρμενία και το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η απροθυμία του Πούτιν να αναφερθεί στο τρίγωνο Μόσχας-Τεχεράνης-Μπακού είναι κατανοητή, επειδή αυτό είναι κάτι που η Αρμενία ούτε να το ακούει δεν θέλει. Η Αρμενία είναι εξαιρετικά νευρική απέναντι σε κάθε ενέργεια που μπορεί να αλλάξει την περιφερειακή ισορροπία προς όφελος του Αζερμπαϊτζάν.

Ο Ρουχάνι ανέφερε το τρίγωνο στην ομιλία του γι’ αυτόν τον ακριβώς το λόγο. Προφανώς το Ιράν θα ήθελε να κάνει την Αρμενία να δυσαρεστηθεί με το «διπλό παιχνίδι» της Μόσχας. Η Τεχεράνη θα μπορούσε να προσφερθεί ως ένας «ισχυρός φίλος» για να βοηθήσει τους Αρμένιους στην επίλυση των προβλημάτων τους στο πεδίο και της ασφάλειας και της οικονομίας και να πάρει τη θέση της Ρωσίας σ’ αυτό το σημείο.

Ωστόσο, τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι οι ρωσο-ιρανικές σχέσεις δεν έχουν προοπτική ανάπτυξης. Αντιθέτως, όσο πιο νηφάλια και πραγματιστική προσέγγιση έχει η Ρωσία τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες επιτυχίας, επ’ αμοιβαία ωφέλεια και για μακρά διάρκεια. Το βασικό είναι να μη μας τυφλώσουν οι ψευδαισθήσεις.