Τι ώθησε τη Μόσχα σε στρατιωτική επέμβαση στη Συρία;

Η στρατιωτική επέμβαση της Ρωσίας στη Συρία, παρά το ότι είχε εμμέσως αναγγελθεί με τη μαζική μεταφορά ρωσικού οπλισμού αλλά και προσωπικού, δεν παύει να προκαλεί εντύπωση. Ο ρωσικός, όπως και ο σοβιετικός, παράγοντας για δεκαετίες διατηρούσε μια μάλλον συγκρατημένη στάση για τα τεκταινόμενα στη Μέση Ανατολή. Η ριψοκίνδυνη, επομένως, απόφαση του Πούτιν να κινηθεί στρατιωτικά τόσο μακριά από το «εγγύς εξωτερικό» συνιστά μια μεγάλη στροφή για τη ρωσική εξωτερική πολιτική. Το γεγονός αυτό από μόνο του θα έχει, σε κάθε περίπτωση, συνέπειες στην παγκόσμια ισορροπία ισχύος. Τι ώθησε όμως τον Ρώσο πρόεδρο στο να κάνει αυτό το βήμα, και τι θέλει να κερδίσει μέσω της στρατιωτικής εμπλοκής της Ρωσίας στον σκληρό συριακό πόλεμο; Συνοπτικά θα μπορούσαμε να παραθέσουμε κάποιους από τους λόγους που βάρυναν στην τελική επιλογή της ανοιχτής επίθεσης εναντίον των ισλαμιστών.  

1. Η ανάγκη να διατηρηθεί, πάση θυσία, ρωσική στρατιωτική δύναμη στην ανατολική Μεσόγειο. Το καθεστώς Άσαντ είναι το μοναδικό που μπορεί να εξασφαλίσει τη συνέχεια της ρωσικής παρουσίας. Και αυτή η συνθήκη τέθηκε σε άμεσο κίνδυνο το προηγούμενο διάστημα λόγω της γοργής προέλασης των ισλαμιστικών οργανώσεων. Τόσο στις κεντρικές περιοχές της χώρας το «Ισλαμικό Κράτος» όσο και στο βορειοδυτικό τμήμα τα παρακλάδια της Αλ–Κάιντα προωθούνταν συνεχώς. Οι οργανώσεις «Μέτωπο Αλ-Νούσρα», «Στρατός της Κατάκτησης», «Λίβα Σουχάντα Αλ-Ισλάμ», καθώς και άλλες μικρότερες ομάδες, αλλά και ο «Ελεύθερος Συριακός Στρατός», εξοπλισμένες από τη Δύση, έφθασαν εντός της επαρχίας της Λαττάκειας, και απείλησαν με κατάληψη όλη την περιοχή των Αλαουιτών, όπου βρίσκεται και η ρωσική ναυτική βάση στη Ταρτούς. Ως εκ τούτου, οι βομβαρδισμοί, στην πρώτη φάση του πολέμου, είναι εντατικοί σε στόχους βορείως της Λαττάκειας και της Χάμα, ώστε να υποβοηθείται η προώθηση του συριακού στρατού, της Χεζμπολλάχ και των Ιρανών. Χωρίς, λοιπόν, την επέμβαση της Ρωσίας ο Άσαντ, αργά ή γρήγορα, θα είχε πέσει και η απώλεια για τα ρωσικά συμφέροντα θα ήταν οδυνηρή και μόνιμη. Όποια και αν θα ήταν η επόμενη ημέρα στη Συρία, έπειτα από μια τέτοια εξέλιξη, η Μόσχα θα έμενε εκτός νυμφώνος.

2. Η ενεργή παρουσία του ρωσικού στρατού στη Συρία θα επιβάλλει πια τη Μόσχα ως βασικό παίκτη σε όλη την ανατολική Μεσόγειο, ανατρέποντας έτσι τις αμερικανικές προσπάθειες να την εξοβελίσει από τα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή και την …Κύπρο –μην έχουμε αμφιβολίες ότι και αυτό, μεταξύ άλλων, στοχεύει το νέο «σχέδιο Ανάν». Ποιος θα τολμήσει, όμως, μετά την επέμβαση στη Συρία να μην λάβει υπ’ όψιν του και τη ρωσική «άποψη» για την ευρύτερη περιοχή;

3. Ο φόβος για την ανάφλεξη ισλαμιστικών εστιών εντός της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Τουλάχιστον 3.000 τζιχαντιστές από τη Ρωσία, κυρίως από τον Βόρειο Καύκασο, βρίσκονται ανάμεσα στους μαχητές του «ΙΚ» και των άλλων συναφών οργανώσεων. Όπως ο ο αλ Σισάνι ο Τσετσένος «υπουργός Άμυνας» του «ΙΚ». Η επιστροφή όλων αυτών των έμπειρων μαχητών στη Ρωσία και η ενίσχυση παλαιών και η δημιουργία νέων ισλαμιστικών πυρήνων συνιστούν μια τεράστια απειλή για τη Ρωσία, που το 15% του πληθυσμού της είναι μουσουλμάνοι. Ο ισλαμικός εξτρεμισμός στη Ρωσία, είναι βέβαιο, ότι όποια πολιτική και αν ακολουθηθεί από το κράτος είναι αδύνατον να εξαλειφθεί ριζικά, αλλά θα συνεχίζει να αποτελεί παράγοντα αποσταθεροποίησης.

4. Η προφανής «αδυναμία» του συνασπισμού που έχουν συστήσει οι ΗΠΑ να αναχαιτίσει το «ΙΚ». Οι βομβαρδισμοί των Αμερικανών δεν δείχνουν να έχουν προκαλέσει ιδιαίτερη ζημιά στους ισλαμιστές, ενώ οι Τούρκοι, ακόμη χειρότερα, βομβαρδίζουν αποκλειστικά το ΡΚΚ. Η βάρβαρη, όμως, συμπεριφορά των μαχητών του Daesh έχει προκαλέσει καθολική αγανάκτηση, και έχει προετοιμάσει τη διεθνή κοινή γνώμη για οποιαδήποτε συμβολή με σκοπό την ήττα τους. Ως εκ τούτου, οι αιτιάσεις εναντίον της ρωσικής επέμβασης είναι δύσκολο να πείσουν. Και για το λόγο αυτό το αντιρωσικό κατηγορητήριο επικεντρώνεται στο ότι βομβαρδίζεται περισσότερο η μετριοπαθής αντιπολίτευση -που δεν γνωρίζουμε ούτε που ακριβώς βρίσκεται, ούτε ποιος είναι ο αρχηγός της.

5. Οι συνεχείς μεταναστευτικές ροές, οι οποίες έχουν προκαλέσει ιδιαίτερη ανησυχία στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη και σοβαρές διαφωνίες μεταξύ των κυβερνήσεων των κρατών-μελών της Ε.Ε. για τη διαχείριση προσφύγων και μεταναστών. Η επέμβαση της Ρωσίας δημιουργεί αναμφίβολα προϋποθέσεις ταχύτερης επίλυσης του προβλήματος ή τουλάχιστον αναστολής του κύματος των μεταναστών προς τη Δύση. Όσο επικρατεί στη Συρία το κράτος του πολέμου και των ισλαμιστών, η φυγή των κατοίκων δεν θα σταματήσει. Η προσέγγιση αυτή δυσκολεύει την επιθετική έναντι της Συρίας στάση του Λονδίνου και του Παρισιού, που νομίζουν αμφότερα ότι ο κόσμος βρίσκεται ακόμη στην εποχή των Sykes και Picot.

6. Η ευκαιρία συγκρότησης μιας ουσιαστικής συμμαχίας με το σιιτικό τόξο της Μέσης Ανατολής. Δηλαδή, με το Ιράν, το Ιράκ -όπου πλειοψηφούν οι σιίτες-, τους Αλαουίτες της Συρίας και τους σιίτες του Λιβάνου -που είναι οργανωμένοι στη Χεζμπολλάχ. Τα συμφέροντα της Μόσχας και της Τεχεράνης δεν είναι ταυτόσημα. Έναντι, όμως, του κοινού εχθρού οι δύο πλευρές έρχονται εγγύτερα και οι προοπτικές συνεργασίας τους σε πολλαπλά επίπεδα είναι πολύ φιλόδοξες. Ταυτόχρονα, η Βαγδάτη έχει ζητήσει από τη Ρωσία να προβεί σε βομβαρδισμούς του «ΙΚ» εντός του Ιράκ. Η Μόσχα προς ώρας δεν σκοπεύει να ανοίξει δεύτερο μέτωπο, καθώς προέχει η δυτική Συρία. Επιπλέον, δεν θα μπει στα χωράφια των Αμερικανών, προκαλώντας επιπλέον αντιδράσεις, ούτε θα κτυπήσει κάπου που δεν θα μπορεί να κατοχυρώσει στα σίγουρα τα κέρδη της. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι τα ρωσικά συμφέροντα δεν θα έχουν εντονότερη παρουσία στο Ιράκ. Ήδη η αεροπορία του τελευταίου βομβαρδίζει το «ΙΚ» βάσει των συντεταγμένων που λαμβάνει από το συντονιστικό κέντρο που έχει δημιουργηθεί με τη συμμετοχή Ρωσίας και Ιράν. Αξίζει να σημειωθεί ότι περιθώρια συνεργασίας υπάρχουν και με τους Κούρδους. Το όλο ζήτημα οι Ρώσοι το χειρίζονται με ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να μην δημιουργήσουν περιττές τριβές με τους Αμερικανούς, τους Ισραηλινούς και κυρίως με τους Τούρκους –τους οποίους η Μόσχα, ενώ τους αποκλείει τη δυνατότητα να δημιουργήσουν την περιβόητη ουδέτερη ζώνη ώστε να βάλουν πόδι στη Συρία, τους διαβεβαιώνει ότι δεν επιθυμεί το διαμελισμό της Τουρκίας… Για την επόμενη μέρα, στο ρωσικό σχεδιασμό το συριακό Κουρδιστάν, χωρίς όμως πρόσβαση στη θάλασσα, μπορεί να συνυπάρξει με τη δυτική Συρία.

7. Η υποβόσκουσα διάσταση μεταξύ Λευκού Οίκου και Πενταγώνου –καθώς και πανίσχυρων υπερεθνικών κέντρων που έχουν τη δική τους ατζέντα- όσον αφορά στην αμερικανική πολιτική στη Μέση Ανατολή. Οι διαφωνίες αυτές έγιναν εμφανείς σε αρκετές περιπτώσεις, όπως στο ζήτημα της Ουκρανίας αλλά και στη συμφωνία των έξι με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Ο Ομπάμα ήταν απρόθυμος να αναλάβει δράση στο έδαφος της Συρίας. Η επιφύλαξή του για μια χωρίς όρους τυχοδιωκτική στήριξη ακραίων ισλαμιστικών δυνάμεων με σκοπό να πέσει ο Άσαντ και στη συνέχεια να διαχειριστεί το χάος, εντεινόταν και από τη γνωστή κατάληξη της Λιβύης. Ίσως, λοιπόν, μπροστά στο αδιέξοδο ο Αμερικανός πρόεδρος να μην ήταν εντελώς αρνητικός όταν ο Πούτιν του ανακοίνωσε την πρόθεσή του να επέμβει στρατιωτικά στη Συρία. Μπορεί μάλιστα να υπήρξε κάποια συμφωνία για το αύριο της Συρίας. Αυτό μένει να φανεί, αν και ως τότε οι επιθετικοί κύκλοι στην Ουάσιγκτον δεν θα κάτσουν με σταυρωμένα χέρια.    

8. Ο σχεδιασμός για την επανάκαμψη στην Κεντρική Ασία, η οποία απειλείται επίσης από τον ισλαμικό φονταμενταλισμό, και η δημιουργία ρωσικών στρατιωτικών βάσεων. Ήδη υπάρχει τέτοια συνεργασία με το Τατζικιστάν, το οποίο συνορεύει με το Αφγανιστάν, από το οποίο διεισδύουν Τατζίκοι ισλαμιστές, που είναι σε σύγκρουση με τους Παστούνι Ταλιμπάν. Σε κίνδυνο βρίσκονται και τα άλλα κράτη της περιοχής, όπως η Κιργιζία και το Ουζμπεκιστάν, ενώ στην Τουρκμενία, η οποία στράφηκε πρόσφατα προς τις ΗΠΑ, η Μόσχα ελπίζει να αλλάξει και πάλι τον προσανατολισμό της, λόγω του κοινού κινδύνου.

9. Η μόνιμη πληγή του ουκρανικού ζητήματος. Η κατάληψη της Κριμαίας και η στήριξη των δύο περιοχών –Ντονιέτσκ και Λουγκάνσκ- που έχουν ντε φάκτο αυτονομηθεί από την Ουκρανία, συνιστούν τη αιτία μιας μόνιμης αντι-ρωσικής εκστρατείας, ενορχηστρωμένη από τις ΗΠΑ. Η αλλαγή της ατζέντας, που συνέβη με τον πλέον εντυπωσιακό τρόπο, και εξαιρετικά σχεδιασμένα από τη Ρωσία, κατά την σύνοδο του ΟΗΕ, υποβίβασε το ουκρανικό ζήτημα, προς απογοήτευση του Ποροσένκο και του Κιέβου. Το πρόβλημα, ασφαλώς, παραμένει, αλλά το κέντρο βάρους της διεθνούς προσοχής μεταφέρεται στη Μέση Ανατολή.     

10. Η επιδίωξη της στενότερης στρατιωτικής συνεργασίας με την Κίνα. Το Πεκίνο έχει δύο βασικούς λόγους να συμμετάσχει στη συριακή κρίση. Ο πρώτος είναι η ανάγκη του να αποκτήσει πρόσβαση στην ανατολική Μεσόγειο και ο δεύτερος να επιδείξει δράση εναντίον του ισλαμιστικού φονταμενταλισμού, που έχει ισχυρή παρουσία και στην κινεζική επικράτεια, στο Ανατολικό Τουρκεστάν. Εξάλλου είναι αρκετοί και οι Ουιγούροι που πολεμούν μέσα από τις γραμμές του «ΙΚ». Σε ποια φάση του πολέμου η Ρωσία θα ζητήσει την ανάμιξη της Κίνας, για ποιο σκοπό και με ποιο «όχημα» μένει να το δούμε.

Εν πάση περιπτώσει, προϋπόθεση  της επιτυχίας των ρωσικών επιδιώξεων είναι η επιτυχία στο πεδίο της μάχης. Διότι αν τα πράγματα δεν εξελιχθούν σύμφωνα με τον σχεδιασμό της Μόσχας το πλήγμα για τη Ρωσία θα είναι βαρύτατο και οι επιπτώσεις απρόβλεπτες. Για την ώρα πάντως, η συριακή κίνηση του Πούτιν στην παγκόσμια σκακιέρα του δίνει την πρωτοβουλία των κινήσεων.