Παρά τη συμφιλίωση, πολύ λίγα είναι όσα έχουν αλλάξει στις σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας

του Zülfikar Doğan

Μετά την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους από την Τουρκία στα συριακά σύνορα, στις 24 Νοεμβρίου 2015, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαδίμηρος Πούτιν προειδοποίησε ότι θα υπάρξουν σοβαρές συνέπειες στις σχέσεις της Ρωσίας με την Τουρκία. Περιέγραψε το επεισόδιο ως «μαχαιριά στην πλάτη», στέλνοντας ένα μήνυμα στο Τούρκο πρόεδρο Ερντογάν ότι θεωρούσε την κατάρριψη ως προδοσία. Η Ρωσία προχώρησε σύντομα σε οικονομικές κυρώσεις εναντίον της Τουρκίας, και ο όγκος του διμερούς εμπορίου των 38 δις δολ. άρχισε να συρρικνώνεται. Η Τουρκία επλήγη σοβαρά, καθώς πολλοί τομείς της οικονομίας της οδηγήθηκαν σε πραγματικό αδιέξοδο.

Επτά μήνες αργότερα, στις 27 Ιουνίου 2016, ο Ερντογάν έστειλε μια απολογητική επιστολή στον Πούτιν, ξεκινώντας την διαδικασία εξομάλυνσης που θα έφερνε τελικά τους δύο ηγέτες μαζί στην Αγία Πετρούπολη στις 9 Αυγούστου. Μιας κι η συνάντηση άνοιγε ένα νέο κεφάλαιο στις διμερείς σχέσεις, ο τρόπος με τον οποίο οι δύο ηγέτες απευθύνονταν ο ένας προς τον άλλον δεν ξέφυγε από την προσοχή κανενός. Ενώ ο Ερντογάν επανειλημμένως αποκαλούσε τον Πούτιν «αγαπητό φίλο» και «αξιότιμο πολιτικό άνδρα», ο Πούτιν απαντούσε μόνον με το «κ. Ερντογάν». Ομοίως, όταν ο Τούρκος ηγέτης υποσχέθηκε να επαναφέρει το επίπεδο των σχέσεων όπως ήταν πριν από τις 24 Νοεμβρίου 2015 και ακόμη καλύτερα, ο Πούτιν είπε ότι η αποκατάσταση των σχέσεων στην προ κρίσης περίοδο θα πάρει καιρό.  

Σε σχετική ερώτηση του γερμανικού καναλιού ARD, ο Sergei Stepashin, ένας πρώην επικεφαλής της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας και έμπιστος του Πούτιν, περιέγραψε τον Ρώσο πρόεδρο ως κάποιον που ποτέ δεν συγχωρεί όσους τον εξαπατούν, προδίδουν ή προσβάλουν έστω και μια φορά. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Τούρκο ναύαρχο ε.α. Turker Erturk, πρώην διοικητή της Ακαδημίας Πολεμικού Ναυτικού, ο Πούτιν εξακολουθεί να μην εμπιστεύεται τον Ερντογάν. «Αυτοί που απολογούνται εύκολα προδίδουν και εύκολα. Ο Πούτιν το γνωρίζει αυτό». Αυτά έγραψε ο Erturk σε άρθρο του στο προσωπικό του μπλογκ.  

Έπειτα από τη συγγνώμη της Τουρκίας, Ερντογάν και Πούτιν συναντήθηκαν τρεις φορές, και οι υπέγραψαν συμφωνίες για την αποκατάσταση των οικονομικών τους δεσμών. Παρόλα αυτά, όμως, λίγα πράγματα έχουν αλλάξει. Σε μια χειρονομία καλής θέλησης προς τη Μόσχα, η Άγκυρα συμφώνησε στο υφιστάμενο πλαίσιο της στρατηγικής επένδυσης, ύψους 22 δις δολ., για την κατασκευή εργοστασίου πυρηνικής ενέργειας, γεγονός που επιτρέπει στο πρόγραμμα την παροχή κινήτρων και οικονομικής υποστήριξης αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων. Επίσης, στο περιθώριο του Παγκόσμιου Συνεδρίου για την Ενέργεια στην Κωνσταντινούπολη, με την παρουσία Πούτιν και Ερντογάν, οι δύο υπουργοί Ενέργειας υπέγραψαν συμφωνία για την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου Turkish Stream, αξίας 12,5 δις δολ. Η Τουρκία επιτάχυνε τις διαδικασίες για τον αγωγό και εξέδωσε όλες τις επίσημες άδειες που απαιτούνται, επιτρέποντας στην Γκαζπρομ να ανακοινώσει ότι πρώτο βήμα για το πρόγραμμα, το οποίο θα προμηθεύει φ.α. τη Τουρκία, θα μπορούσε να ξεκινήσει τη λειτουργία του το 2019. Το επόμενο βήμα, το οποίο είναι η μεταφορά φ.α. στην Ευρώπη και από το οποίο και η Τουρκία θα έχει οικονομικό όφελος, παραμένει αβέβαιο. Ο Ρώσος Υπεξ Σεργκέι Λαβρώφ έχει πει ότι η κατασκευή της δεύτερης διαδρομής μπορεί να ξεκινήσει μόνον αφού η Ε.Ε. παράσχει τις απαιτούμενες εγγυήσεις.

Η Τουρκία έχοντας υποστεί σοβαρές οικονομικές απώλειες, είχε ελπίσει σε μια ταχύτατη βελτίωση των διμερών σχέσεων, αλλά η Ρωσία κινείται αργά, καθυστερώντας για το κάθε βήμα. Οι Τούρκοι εργολάβοι που έχουν περισσότερο από όλους ζημιωθεί από τις ρωσικές κυρώσεις, είχαν πει στα τέλη Ιουνίου ότι συμφωνίες αξίας 2 δις ήταν έτοιμες για υπογραφή, αλλά από τότε ελάχιστη είναι η πρόοδος που έχει σημειωθεί.

Όσον αφορά τα οπωρολαχανικά, ο τομέας με τις μεγαλύτερες εξαγωγές προς τη Ρωσία, μόνον τα εσπεριδοειδή έχουν λάβει έως τώρα άδεια για εξαγωγή. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ένωσης Εξαγωγέων Φρέσκων φρούτων και λαχανικών, η Ρωσία που το 2015 ήταν ο κορυφαίος αγοραστής προϊόντων του τομέα αυτού, έπεσε στην 18^η θέση τον Οκτώβριο του 2016, με τις εξαγωγές να πέφτουν κατά 99%!

Σύμφωνα με τα στοιχεία του οργανισμού Τουρκικών Εξαγωγών οι συνολικές εξαγωγές τον Οκτώβριο ήσαν μειωμένες συνολικά κατά 5%. Ο Πρόεδρος του οργανισμού Mehmet Buyukeksi είπε ότι η βελτίωση στις σχέσεις με τη Ρωσία τους προηγούμενους 5 μήνες δεν έχει ακόμη επηρεάσει τις εξαγωγές.

Η απογοήτευση περιλαμβάνει και τον τουριστικό τομέα, παρά την αρχική αισιοδοξία που δημιούργησε η συνάντηση Πούτιν-Ερντογάν τον Αύγουστο. Η Ρωσία καθυστέρησε την επανάληψη των πτήσεων charter μέχρι τον Οκτώβριο, που η τουριστική σαιζόν φθάνει στο τέλος της. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Οκτωβρίου οι μεγαλύτερες απώλειες στον τουριστικό τομέα προήλθαν από την μείωση των Ρώσων επισκεπτών. Στην Αττάλεια, τον αγαπημένο προορισμό των διακοπών για τους Ρώσους, ο αριθμός τους έπεσε κατά 60% σε σχέση με το 2015, και η πτώση στα έσοδα ξεπέρασε τα 5 δις. δολ.

Ούτε οι προκρατήσεις για τον επόμενο χρόνο δεν δίνουν αφορμή για αισιοδοξία. Οι εκπρόσωποι του κλάδου τις περιγράφουν ως πολύ αραιές και είναι έτοιμοι ήδη να ανακηρύξουν το 2017 ως χαμένο χρόνο. Ο Osman Cetin Budak, αντιπρόεδρος του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, έχει προειδοποιήσει για εμβάθυνση της κρίσης στον τουρισμό, τονίζοντας ότι η εικόνα της Τουρκίας στο εξωτερικό –με το καθεστώς έκτακτης ανάγκης μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα τον Ιούλιο, τις συλλήψεις δημοσιογράφων και πολιτικών και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις- τρομάζει όχι μόνον τους Ρώσους αλλά και τους δυτικούς.

Η Τουρκία φαίνεται να εξετάζει τώρα το ενδεχόμενο μια δεύτερης συγγνώμης προς τη Ρωσία. σε μια προσπάθεια να επιταχύνει τη διαδικασία προσέγγισης. Στις 2 Νοεμβρίου σε συνέντευξή του στην ρωσική κρατική τηλεόραση, ο Τούρκος Υπεξ Τσαβούσογλου είπε ότι ήταν πρόθυμος να ζητήσει προσωπικά συγγνώμη από τη χήρα του δολοφονημένου Ρώσου πιλότου, που το αεροπλάνο του καταρρίφθηκε το 2015, και πρόσφερε οικονομική στήριξη στην οικογένειά του. Η χήρα απάντησε ότι θα συναντούσε τον υπουργό για να δεχθεί τη συγγνώμη.

Η βαθιά απογοήτευση της Τουρκίας από τον ρυθμό της αποκατάστασης του οικονομικού κλίματος με τη Ρωσία αντανακλάται και στις παρατηρήσεις, πριν λίγες ημέρες, του Υπουργού Οικονομίας Nihat Zeybekci. Τονίζοντας ότι είχε πολλές τηλεφωνικές συνδιαλέξεις με τους Ρώσους υπουργούς ο Zeybekci είπε: «Αν αυτό συνεχιστεί όπως τώρα, δεν μπορούμε να πούμε ότι όλα είναι καλά στις σχέσεις μας με τη Ρωσία. Αυτό θα μπορούσε να μας οδηγήσει να πάρουμε μέτρα ο ένας εναντίον του άλλου στο οικονομικό πεδίο, και εμείς επίσης, θα κάνουμε ό,τι είναι απαραίτητο».

Την περασμένη εβδομάδα σε μια παρουσίαση στο κοινοβούλιο για την παρούσα κατάσταση των τουρκο-ρωσικών οικονομικών σχέσεων, ο Zeybekci απαρίθμησε τους ισχύοντες περιορισμούς: το καθεστώς της χωρίς βίζας επίσκεψης για τους Τούρκους πολίτες στη Ρωσία βρίσκεται σε αναστολή, οι περιορισμοί στις εξαγωγές στα οπωρολαχανικά συνεχίζονται, οι τουρκικές εταιρείες δεν επιτρέπεται να δραστηριοποιούνται σε 6 τομείς, ισχύει απαγόρευση απασχόλησης στους Τούρκους εργαζόμενους, ο αριθμός των εγγράφων για transit από το ρωσικό έδαφος για τα τουρκικά φορτηγά έχει μειωθεί από 9 χιλιάδες σε μόλις 2 χιλιάδες.  

Κοντολογίς, η Ρωσία συνεχίζει να κινείται αργά και προσεκτικά στη διαδικασία που ξεκίνησε με τη συγγνώμη του Ερντογάν, ενώ τα βήματα της Τουρκίας είναι ουσιαστικά και ταχύτερα. Η Μόσχα αναμένει πολιτικές, στρατιωτικές ή οικονομικές παραχωρήσεις για κάθε κύρωση που άρει. Καθώς πλησιάζει η πρώτη επέτειος από την κρίση του αεροσκάφους, φαίνεται ότι τίποτε πια δεν θα είναι το ίδιο όπως ήταν πριν.

http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/11/turkey-russia-sanctions-apology-salvage-economic-ties.html?utm_source=Boomtrain&utm_medium=manual&utm_campaign=20161117&bt_ee=+z3Bkt87ZvVAR6IOv1JBbJodC9BhZtFKXBrKush+aOmp2eXyVcYL11PbAsQnW3dK&bt_ts=1479406340637