Ιδεολογικές προκλήσεις της ρωσικής πολιτικής

Η νέα περίοδος της αμερικανικο-ρωσικής αντιπαράθεσης προκαλείται, αναμφίβολα, από γεω-στρατηγικές και οικονομικές αποκλίσεις συμφερόντων. Άλλωστε, ουδέποτε οι ΗΠΑ παραιτήθηκαν από την διαπλάτυνση και εμβάθυνση της παγκόσμιας ηγεμονίας τους. Τούτο συνεπάγεται την αναπόφευκτη σύγκρουσή τους με όλους τους δυναμικούς και μη ελεγχόμενους πόλους του παγκόσμιου συστήματος. Και ο σημαντικότερος από αυτούς, για μια σειρά λόγους, είναι η Ρωσική Ομοσπονδία. Κάθε αντιπαλότητα, όμως, ενέχει απαραίτητα και ιδεολογική διάσταση, που δεν είναι δευτερεύουσας σημασίας. Το αντίθετο.

Ο ψυχρός πόλεμος του περασμένου αιώνα διεξήχθη με τους όρους της ιδεολογικής τιτανομαχίας μεταξύ του αγγλοσαξονικού φιλελευθερισμού και του ρωσικού κομμουνισμού. Έτσι, η επιβολή της επιρροής του ενός από τους δύο παγκόσμιους ηγεμόνες επί μιας κρατικής οντότητας καθόριζε, ταυτόχρονα, την οικονομική της δομή, το πολιτικό της σύστημα, το γεωπολιτικό της προσανατολισμό.

Η κομμουνιστική κοσμοαντίληψη, μετά από την ανάδειξή της σε κρατική ιδεολογία στη Ρωσία -με όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που της προσέδωσε αυτή η ιστορική μείξη- εξαπλώθηκε ραγδαία. Στην πραγματικότητα, βέβαια, αν κι ο κομμουνισμός αποτέλεσε γέννημα της καπιταλιστικής Δύσης, η μέγιστη αποδοχή του θα καταγραφεί στην «Περιφέρεια». Εκκινώντας από την πολύ-εθνική και πολυ-θρησκευτική σοβιετική επικράτεια, θα γονιμοποιηθεί από τα εθνικά κινήματα των «λαών της Ανατολής». Εν τέλει, θα ταυτιστεί, σε όλες τις ηπείρους, με το διαρκή αντι-αποικιακό αγώνα ενάντια στις δυτικές δυνάμεις. Η εξέλιξη αυτή στάθηκε το ισχυρότερο εργαλείο της διεθνούς επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης στον ανταγωνισμό της με τη Δύση.

Τελικώς, η επικράτηση των ΗΠΑ, τη δεκαετία του 1990, σήμανε και την επικράτηση των βασικών ιδεολογικών συνισταμένων τους, οι οποίες στη συνέχεια προσαρμόστηκαν ανάλογα στο νέο παγκόσμιο περιβάλλον. Ο στόχος του «παγκόσμιου χωριού», με «ανοιχτές αγορές» και «ανοιχτά σύνορα», ήταν και είναι ο απώτατος στόχος των αμερικανικών ελίτ. Στην περιγραφή των λεπτομερειών του οράματος παραλείπεται, ωστόσο, το κύριο συστατικό στοιχείο για την εκπλήρωση και επιβίωσή του, που δεν είναι άλλο από την κυριαρχία των ίδιων των ΗΠΑ επί του «χωριού». Εξάλλου, κάθε αυτοκρατορία προβάλλει την ολοκλήρωσή της ως επιβολή της ιδέας της ειρήνης, που παύει την ιστορική ανωμαλία των συγκρούσεων και των πολεμικών αναμετρήσεων.

Η Ρωσία, σε αυτή την αμερικανική, εδαφική και πολιτισμική εξάπλωση, υψώνει μόνον την αντανακλαστική άμυνα των γεωπολιτικών της συμφερόντων ή φέρει και μια εναλλακτική πρόταση, απέναντι σε αυτήν της παγκοσμιοποίησης;

Η δυτική κριτική εστιάζεται, όπως συνηθίζει με ηγέτες που αντιπαρατίθενται με τις ΗΠΑ, στα αυταρχικά χαρακτηριστικά της διακυβέρνησης του προέδρου της Ρωσίας, Βλαδίμηρου Πούτιν. Στην κριτική τους περιλαμβάνονται, εκτός της κατηγορίας για την ιμπεριαλιστική εξωτερική πολιτική της Μόσχας, η άμεση κρατική παρέμβαση στη διαχείριση των πλουτοπαραγωγικών πηγών, η παρεμπόδιση Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, η αρνητική αντιμετώπιση εναλλακτικών κινημάτων. Τα φαινόμενα αυτά θεωρούνται, από τους ίδιους αναλυτές, απλώς ως συντηρητικά και αναχρονιστικά και θα πρέπει να εξαλειφθούν -μαζί με τον Πούτιν...

Η παραπάνω ανάγνωση αρχίζει, όμως, να χωλαίνει όταν διαπιστώνεται ότι ο Πούτιν βρίσκει συμπαθούντες όχι μόνον σε κράτη όπου αμφισβητείται εν μέρει ή ολοκληρωτικά η αμερικανική ηγεμονία, αλλά και μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών. Και λόγος γίνεται όχι μόνον για λαούς έχοντες δεσμούς με τη Ρωσία, όπως οι βαλκανικοί, αλλά και αυτούς της δυτικής Ευρώπης. Η οικονομική κρίση, ως απότοκο των ανισορροπιών που δημιουργεί η παγκοσμιοποίηση, η «θεϊκή» παντοδυναμία των απρόσωπων αγορών, η απειλή της απώλειας μιας σύνθετης αλλά εμπεδωμένης ταυτότητας των ευρωπαϊκών εθνών, η δυσλειτουργία και αυτονόμηση των ευρωπαϊκών υπερδομών ενισχύουν τα αμυντικά κοινωνικά αντανακλαστικά. Όπως φαίνεται το έθνος-κράτος δεν έχει «πεθάνει» στη συνείδηση εκατομμυρίων Ευρωπαίων. Σε κάθε χώρα η κραυγή για διάσωση της διακριτής συλλογικότητας διοχετεύεται σε διαφορετική κοίτη –βέβαια και στους απειλητικούς ξεροπόταμους της ακροδεξιάς. Ο πυρήνας, όμως, της αγωνίας είναι ο ίδιος. Ως εκ τούτου, η Ρωσία αρχίζει να εμφανίζεται σε μεγάλα τμήματα των χειμαζόμενων μεσαίων τάξεων των ευρωπαϊκών κρατών, ως η δύναμη εκείνη που αντιπαρατάσσεται στη διαλυτική ορμή των δυνάμεων του εξαμερικανισμού και της παγκοσμιοποίησης.

Η πραγματικότητα, βεβαίως, είναι ότι στην ίδια τη Ρωσία δεν έχει δημιουργηθεί κάποιο κοινωνικό ή πολιτισμικό αντίβαρο που να απειλεί το παγκοσμιοποιημένο ιδανικό πρότυπο. Η ρωσική κοινωνία δεν έχει ακόμη «ιαθεί» από το σοκ της διάλυσης της ΕΣΣΔ. Η μεταβατική της φάση διέπεται από πολλές δυσεπίλυτες αντιφάσεις: αυτοκρατορική αντίληψη των διεθνών της σχέσεων και επαρχιακή εσωστρέφεια στην εσωτερική της διοίκησή, σεβασμός στο πνευματικό της παρελθόν και απογοητευτικά αλλοτριωμένες ελίτ νεόπλουτων, αυστηρότητα της θρησκευτικής λατρείας και «θεοποίηση» του χρήματος. Ωστόσο, η σύγκρουση με τις ΗΠΑ, επιβάλλει στη Ρωσία, για να έχει αυξήσει τις ελπίδες επιτυχίας της και να κερδίσει σταθερές συμμαχίες, πέραν της προβολής της ισχύος της να προχωρήσει σε σημαντικούς εσωτερικούς μετασχηματισμούς, σε κοινωνικό και ιδεολογικό πεδίο. Βεβαίως, καλόν είναι να μη λησμονούμε ότι η ιστορία δεν κινείται με «καθαρά» σχήματα, τα οποία δημιουργεί η δική μας ανάγκη για κατανόηση της πραγματικότητας.

Η υπόθεση, πάντως, ότι πέριξ των ουκρανικών στεπών συγκροτούνται τα στρατόπεδα που θα κρίνουν το μέλλον της παγκοσμιοποίησης δεν είναι ανυπόστατη. Και σ’ αυτήν την αντιπαράθεση είναι απίθανο στην Ευρώπη να υψωθεί νέο «σιδηρούν παραπέτασμα»...