Η Ρωσσία και οι Κούρδοι

Νικήτα Χρουτσώφ - Μουσταφά Μπαρζανί στη Μόσχα το 1955

 του Βιτάλι Ναούμκιν

Ο αυξανόμενος ρόλος των Κούρδων στην εξελισσόμενη και ταραχώδη κατάσταση που επικρατεί στη Μέση Ανατολή και αλλού, επηρεάζει εξίσου τις πολιτικές των περιφερειακών και παγκοσμίων δυνάμεων. Η Ρωσσία δεν αποτελεί εξαίρεση. Τα τελευταία χρόνια, η Μόσχα έχει κάνει βήματα στην αύξηση των επαφών της με τα κουρδικά πολιτικά κινήματα ενώ έχει αναπτύξει οικονομική συνεργασία με το Ιρακινό Κουρδιστάν, όπου έχουν ξεκινήσει εργασίες ρωσσικές εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Σημαντικό ορόσημο στην αναβάθμιση των πολιτικών επαφών υπήρξε το ταξίδι στη Ρωσσία του Μασούντ Μπαρζανί, τον Φεβρουάριο του 2013, το οποίο οι Κούρδοι ονόμασαν «πρώτη επίσημη επίσκεψη». Η επίσκεψη αυτή έφερε στην μνήμη τα γεγονότα πριν από περισσότερο από μισό αιώνα, όταν ο ιστορικός Κούρδος ηγέτης, πατέρας του Μασούντ, μουλάς Μουσταφά Μπαρζανί, ζούσε στη Σοβιετική Ένωση (1947-1958), όπου έλαβε πολύπλευρη στήριξη από αυτήν και πήρε μάλιστα και τον βαθμό του στρατηγού.

Ως πρώτη, σημειώθηκε και μια άλλη, πρόσφατη επίσκεψη Κούρδου ηγέτη, τον Δεκέμβριο του 2014 στη Μόσχα. Πρόκειται για την επίσκεψη του προέδρου του Λαϊκού-Δημοκρατικού Κόμματος της Τουρκίας Σαλαχεττίν Ντεμιρτάς.

Σε αυτό το ταξίδι φαινομενικά τίποτε δεν ήταν ασυνήθιστο: ο Ντεμιρτάς είναι ηγέτης νόμιμου τουρκικού κόμματος και επιπλέον ένας από τους υποψηφίους για τη θέση του προέδρου της Τουρκικής Δημοκρατίας, ο οποίος στις πρόσφατες εκλογές κέρδισε τη στήριξη του 10% των ψηφισάντων. Ωστόσο, σε όλα αυτά υπάρχει ένα ευαίσθητο στοιχείο, το ότι δηλαδή ο Ντεμιρτάς είναι σε αντιπαράθεση με την τουρκική κυβέρνηση, με την οποία η Μόσχα βρίσκεται σε πρωτοφανώς στενές σχέσεις. Ο ίδιος ο Ντεμιρτάς δήλωσε ότι το κόμμα του επιδιώκει να ξεπεράσει το έλλειμμα επικοινωνίας με τη Ρωσσία και ότι η «ρωσσική πολιτική σε σχέση με τους Κούρδους υπόκειται ακόμη στα αντανακλαστικά του ψυχρού πολέμου και πλέον δεν ανταποκρίνεται στις νέες πραγματικότητες».

Δεν αποτελεί έκπληξη ότι ο ηγέτης του ΛΔΚ, για τον οποίον η εξασφάλιση των δικαιωμάτων των Κούρδων αποτελεί προτεραιότητα και, επομένως, θέμα προς συζήτηση στη Ρωσσία, παρ’ όλα αυτά πάντοτε προσπαθεί να μην προκαλέσει την παραμικρή υποψία για αποσχιστικές τάσεις και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του τόνιζε την ιδιότητά του ως Τούρκος πολιτικός.

Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, ο κουρδικός παράγων στις ρωσσο-τουρκικές σχέσεις μπαίνει σε «δεύτερο πλάνο». «Εμείς θέλουμε να συζητήσουμε το κουρδικό πρόβλημα στο πλαίσιο των ρωσσο-τουρκικών σχέσεων, μη δημιουργώντας προβλήματα σε αυτές τις σχέσεις. Όμως είναι απαραίτητο να επιλυθούν τα ζητήματα της Δημοκρατίας και της ελευθερίας των δικαίων για τους Κούρδους» δήλωσε σε συνέντευξή του.

Ο Ντεμιρτάς, επίσης, υπογράμμισε στις επαφές του με τους Ρώσσους πολιτικούς και κοινωνικούς παράγοντες (μεταξύ αυτών και στο Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών της Ρωσσικής Ακαδημίας Επιστημών), ότι το ΛΔΚ είναι «κοινωνικό κόμμα». Όχι συμπτωματικά, λοιπόν, στην Κρατική Δούμα –στη Κάτω Βουλή- συναντήθηκε με τους βουλευτές της ομάδας του ΚΚΡΟ (κομμουνιστές) αλλά και του ΦΔΚΡ (το κόμμα του Ζιρινόφσκι). Στις συναντήσεις του ο Ντεμιρτάς συνοδευόταν από τον ηγέτη του συριακού κουρδικού κόμματος «Δημοκρατική Ένωση» (PYD) και μέλους της Εθνικής Συντονιστικής Επιτροπής για δημοκρατικές αλλαγές Σαλέχ Μουσλίμ.

Η επιφυλακτικότητα του Ντεμιρτάς είναι κατανοητή. Σημειώνουμε εδώ ότι περίπου την ίδια ώρα ο Μασούντ Μπαρζανί, που διατηρεί στενές σχέσεις με την Άγκυρα, παράλληλα με τους επαίνους προς τη τουρκική κυβέρνηση («Η Τουρκία βοήθησε την Αυτονομία στον πόλεμο εναντίον του «Ισλαμικού Κράτους») έκανε και μια δήλωση, η οποία είναι απίθανο να άρεσε στους Τούρκους: «Η ανεξαρτησία του Κουρδιστάν είναι μια διαρκής διαδικασία, είναι δικαίωμά μας, και τη λύση θα δώσει ο λαός του Κουρδιστάν» (εφημερίδα «An-Nahar», Βηρυτός, 24 Δεκεμβρίου 2014). Βεβαίως, λόγος γίνεται εδώ για το Ιρακινό Κουρδιστάν, αλλά η κατάσταση σε αυτό δεν είναι δυνατόν να μη συνυπολογισθεί με όλες τις άλλες κουρδικές πολιτικές δυνάμεις.

Ο Ντεμιρτάς, ο οποίος φιλοδοξεί να αναδειχθεί σε ηγέτη όλου του τουρκικού έθνους, αντιτάσσει στην φανερή ή κρυφή ιδέα της κουρδικής ανεξαρτησίας την ιδέα της «αποκέντρωσης», την οποία ανέλυσε κατά την επίσκεψή του στη Μόσχα. Παραδείγματα προς μίμηση κατ’ αυτόν αποτελούν η αυτόνομη διοίκηση του Δυτικού Κουρδιστάν και η βόρεια περιοχή της Συρίας, όπου ζουν Κούρδοι. Ο Ντεμιρτάς ονομάζει αυτή την περιοχή «Δημοκρατία της Ροτζάβα» (στη διάλεκτο κουρμαντζί της κουρδικής γλώσσας). Είναι κατηγορηματικά αντίθετος να αλλάξουν τα σύνορα μεταξύ των κρατών της Μέσης Ανατολής.  

Το ιδανικό κράτος για τον ίδιο είναι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, στην οποία ίση πρόσβαση με τη βασική ομάδα του πληθυσμού σε όλες τους πόρους, μεταξύ αυτών της εξουσίας, και ίσα δικαιώματα, θα απολαμβάνουν όλες οι εθνικές, θρησκευτικές και οι άλλες ομάδες –Ασσύριοι, Αρμένιοι, Γιεζίδοι, Τουρκομάνοι, γυναίκες κ.λπ. Θα πρέπει, ιδιαίτερα, να εξασφαλίζεται το δίκαιο στη χρήση και ανάπτυξη των εθνικών γλωσσών όλων των ομάδων.    

Την ίδια στιγμή ένας ανώτατος αξιωματούχος στη Δαμασκό μού είπε, υπό τον όρο της ανωνυμίας, ότι η ιδέα της «αποκέντρωσης» της χώρας, στην υφιστάμενη κατάσταση, θεωρείται εδώ ως δρόμος που οδηγεί στη διάλυσή της, και ότι στη βόρεια Συρία δεν υπάρχει περιοχή με συμπαγή κουρδικό πληθυσμό, όπως στο Ιρακινό Κουρδιστάν. Είναι αλήθεια, ότι με βάση την αντίληψη του ΛΔΚ, η «Ροντζάβα» συνιστά μια «πολυπολιτισμική» αυτονομία όχι μόνον για τους Κούρδους, οι οποίοι εδώ υπερέχουν πληθυσμιακά, αλλά για όλες τις ομάδες που ζουν στο έδαφός της. Ακριβώς, σε αυτό το πλαίσιο μπορεί να πραγματοποιηθεί το δικαίωμα των Κούρδων στον αυτοπροσδιορισμό. «Εθνική και θρησκευτική ανεξαρτησία είναι σημαντικότερη της πολιτικής» μου είπε κατά τη συζήτησή μας ο ηγέτης του ΛΔΚ.   

Η επίσημη Μόσχα υποστηρίζει της σχέσεις αλληλοκατανόησης και στενής συνεργασίας με όλα τα κράτη της Μέσης Ανατολής, όπου διαβιούν οι Κούρδοι, και σε καμία περίπτωση δεν αναμειγνύεται στα εσωτερικά τους προβλήματα. Ωστόσο, εδώ είναι φανερό ότι κατανοεί τη γραμμή της ηγεσίας του ΛΔΚ στην επίλυση αυτών των προβλημάτων, αποκλειστικά μέσω του διαλόγου, τον οποίο προτείνει πάντοτε η ρωσσική πλευρά. Ταυτοχρόνως, σε ανεπίσημο επίπεδο στους Ρώσσους συνομιλητές του Ντεμιρτάς δεν μπορεί να μην αρέσει η ιδέα της αποκέντρωσης, στην οποία στη Ρωσσία βλέπουν και ένα τρόπο επίλυσης της εσωτερικής σύγκρουσης στην Ουκρανία.

Είναι σημαντικό, ότι κάθε είδους αποκέντρωσης στο Λεβάντε βρίσκει εντελώς αντίθετους τους εξτρεμιστές του Ισλαμικού Κράτους που το ιδανικό τους είναι ένα αυστηρά ενιαίο κράτος με την μορφή ενός χαλιφάτου.

Κατά τις συναντήσεις στη Μόσχα ο «κουρδο-τούρκος» πολιτικός επιβεβαίωσε τη θέση του ΛΔΚ σε σχέση με του Κουρδικό Εργατικό Κόμμα: αυτό το κόμμα πρέπει να βγει από τον κατάλογο των τρομοκρατικών οργανώσεων και ο Αμπντουλά Οτσαλάν να αποφυλακιστεί. Στην πραγματικότητα, αυτό δεν μπορεί να αποκλειστεί, εάν προχωρήσει η ειρηνευτική διαδικασία μεταξύ της τουρκικής κυβέρνησης και του ΠΚΚ, που πάγωσε εξαιτίας των γεγονότων στο Κομπάνι.

Πηγή: http://www.al-monitor.com/pulse/ru/contents/articles/originals/2015/01/russia-kurds-turkey-syria-pkk-ocalan.html (5.1.15)

Απόδοση στα ελληνικά: Σωτήρης Δημόπουλος