Η Ρωσσία, το Ισραήλ και η Παλαιστίνη

του Paul J. Saunders,  εκτελεστικού διευθυντή του “Center for the National Interest”. 

Υπήρξε ανώτερος σύμβουλος στην κυβέρνηση του Τζωρτζ Μπους.

Η Ρωσσία, παρά τη βελτίωση των σχέσεών της με το Ισραήλ, εξακολουθεί να στηρίζει την Παλαιστινιακή Αρχή και εν γένει την παλαιστινιακή υπόθεση. Ελάχιστοι, ωστόσο, αναρωτιούνται γιατί η Μόσχα το κάνει αυτό, στο βαθμό που το κάνει, ή πώς αυτό συμβιβάζεται με τους νέους και στενότερους δεσμούς με το Ισραήλ. Αντιστρόφως, την προσοχή των ΜΜΕ τραβούν πολύ περισσότερο οι σχέσεις ΗΠΑ-Ισραήλ και το ζήτημα που τα απασχολεί είναι εάν η κυβέρνηση Ομπάμα –η οποία προφανώς δεν είναι πλέον πρόθυμη να αποκρύψει τη γνωστή περιφρόνηση που νοιώθει για τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπέντζαμιν Νετανιάχου- θα έθετε βέτο σε σχέδιο απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας που θα είχε ζητηθεί από τους Παλαιστινίους και που θα επέβαλε την αναγνώριση της Παλαιστίνης.

Τα τελευταία χρόνια, η Μόσχα, έχει ιδιαίτερα καλές σχέσεις με το Ισραήλ. Το διμερές εμπόριο έχει  υπερδιπλασιαστεί, μεταξύ του 2009 και του 2013, σε πάνω από 3,5 δις δολ. και, όπως η Τουρκία, το Ισραήλ έχει αυξήσει τις εξαγωγές τροφίμων προς τη Ρωσσία, μετά από το εμπάργκο της Μόσχας στις αμερικανικές και ευρωπαϊκές εξαγωγές, ως αντίμετρο στις δυτικές οικονομικές κυρώσεις.

Την ίδια ώρα, τα στατιστικά στοιχεία του ΟΗΕ δίνουν τις εμπορικές συναλλαγές της Ρωσσίας με τη Αίγυπτο κοντά στα 3 δις δολ. και με την Παλαιστίνη σε κάτι λιγότερο από 1 δις. Οι ρωσσόφωνοι Ισραηλινοί και το μεγάλο τουριστικό ρεύμα από τη Ρωσσία έχουν δημιουργήσει ισχυρές πολιτιστικές και διαπροσωπικές επαφές. Και βεβαίως, ο ρωσσόφωνος υπουργός εξωτερικών του Ισραήλ Άβινγκορ Λίμπερμαν διατηρεί στενές και τακτικές διπλωματικές επαφές με τη Ρωσσία

Το πιο ουσιαστικό είναι ότι, η Ρωσσία και το Ισραήλ έχουν όμοιες (αν και όχι ταυτόσημες) απόψεις για τη σταθερότητα στη Μέση Ανατολή, ένα ζήτημα για το οποίο οι κυβερνήσεις τους αντιλαμβάνονται καλύτερα με το ένστικτό τους από ότι οι ΗΠΑ. Για να το θέσω καλύτερα, όταν πρόκειται για μια ασταθή δημοκρατία και το Ισραήλ και η Ρωσσία συχνά εμφανίζονται να προτιμούν τα ισχυρά καθεστώτα που μπορούν να διατηρήσουν τη τάξη και κάνουν ότι χρειάζεται για τον έλεγχο του εξτρεμισμού. Αυτό πιθανώτατα πηγάζει, σε σημαντικό βαθμό, από την κοινή τους εμπειρία από την εγχώρια τρομοκρατία -20 χρόνια  για τη Ρωσσία και πολύ περισσότερα για το Ισραήλ. Το κάθε ένα είναι προετοιμασμένο να κάνει ό,τι χρειάζεται για να σταματήσει τη τρομοκρατία, ακόμη και σε βάρος των πολιτικών ελευθεριών. Στις διεθνείς σχέσεις, κοινές απόψεις σε ζητήματα όπως αυτό μπορούν να δημιουργήσουν τη βάση για στενές στρατηγικές συνεργασίες.

Παρά, όμως, τις σχέσεις της με το Ισραήλ, η Μόσχα έχει διατηρήσει στενές σχέσεις με την Παλαιστινιακή Αρχή, προσφέροντας συχνά διπλωματική και ρητορική στήριξη στις θέσεις της. Ο Ρώσσος πρόεδρος Βλάδιμηρ Πούτιν συναντήθηκε με τον πρόεδρο Μαχμούτ Αμπάς στη Μόσχα τον Ιούνιο του 2014, ενώ είχαν συναντηθεί και τον Ιανουάριο του 2014, τον Μάρτιο του 2013 και το Ιανουάριο του 2012. Σύμφωνα με τον κυβερνητικό ραδιοφωνικό σταθμό «Φωνή της Ρωσσίας», από το 2005 ο Αμπάς έχει επισκεφθεί τη Ρωσσία 10 φορές,  κατά μέσο όρο ένα ταξίδι καθ’ έτος.

Η Ρωσσία έχει επίσης επιδιώξει επαφές και με στελέχη της Χαμάς, φαινομενικά στο βαθμό που ο Πούτιν προσφέρθηκε να μεσολαβήσει μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, κατά τη τηλεφωνική του συνομιλία με τον Νετανιάχου, στα τέλη Ιουλίου και στη διάρκεια του πολέμου στη Γάζα.

Διπλωματικά η Ρωσσία έχει συνεχίσει να πιέζει για την επανάληψη των ισραηλο-παλαιστινιακών συνομιλιών και για λύση με δύο κράτη, και με σύνορα όπως ήταν το 1967. Επιπλέον, ενώ κάποιες δηλώσεις Ρώσσων αξιωματούχων εμφανίζονται αρκετά ισορροπημένες, το Υπουργείο Εξωτερικών είναι συχνά επικριτικό γα τη συμπεριφορά του Ισραήλ. Το Σεπτέμβριο, για παράδειγμα, το ΥΠΕΞ ανακοίνωσε ότι έβλεπε με ανησυχία την πληροφορία σχετικά με τα σχέδια του Ισραήλ να προσαρτήσει τμήματα του παλαιστινιακού εδάφους. Προσθέτοντας ότι, τέτοιες μονομερείς ενέργειες θα βλάψουν σημαντικά τις προοπτικές της ειρηνευτικής διαδικασίας.

Τον Οκτώβριο, το ΥΠΕΞ εξέφρασε πάλι τη σοβαρή ανησυχία του σχετικά με το σχέδιο του Ισραήλ να κατασκευαστούν 2.600 οικίες στην ανατολική Ιερουσαλήμ, στον οικισμό Givat Hamatos, και υποστήριξε ότι η κίνηση αυτή θα υπονόμευε την εδαφική συνέχεια της Παλαιστίνης. Γιατί η Μόσχα έχει αυτή την προσέγγιση;

Μια πιθανή εξήγηση μπορεί να είναι η «ψυχροπολεμική αδράνεια». Η Ρωσσία υποστηρίζει τους Παλαιστινίους επειδή απλώς πάντα τους υποστήριζε. Υπάρχει, πιθανώς, μια δόση αλήθειας σε αυτό, καθώς πολλοί στους μηχανισμούς της εξωτερικής πολιτικής στη Μόσχα –στην κυβέρνηση και στα ερευνητικά ινστιτούτα κύρους- έχουν για δεκαετίες συνεχείς επαφές με παλαιστίνιους αξιωματούχους και αντιλαμβάνονται τις θέσεις τους.

Για τη Ρωσσία, ωστόσο, υπάρχει πολύ μεγαλύτερο συμφέρον στην παλαιστινιακή υπόθεση.

Το πρώτο έγκειται σε στρατηγικό επίπεδο. Η ισραηλο-παλαιστινιακή ειρηνευτική διαδικασία είναι πηγή αξιοσημείωτης προβολής για τη Ρωσσία στη Μέση Ανατολή αλλά και παγκοσμίως. Η ενεργητική της συμμετοχή στην ειρηνευτική διαδικασία και οι στενές σχέσεις με τους Παλαιστινίους ηγέτες ενισχύουν την προσπάθεια της Ρωσσίας να αποκτήσει στάτους παγκόσμιας υπερδύναμης. Επίσης, από την άποψη της Μόσχας, είναι σε εξέλιξη μια διαδικασία αυτό-ενδυνάμωσης, στην οποία το στάτους της ως μόνιμου μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ της παρέχει ένα ρόλο στην ειρηνευτική διαδικασία, και ο ρόλος της στην ειρηνευτική διαδικασία υπενθυμίζει συνεχώς τη θέση της στο Συμβούλιο Ασφαλείας.

Ομοίως, στο «Κουαρτέτο» –Ε.Ε., Ρωσσία, ΗΠΑ και ΟΗΕ- τη τοποθετεί σε ίση θέση με τις ΗΠΑ και την Ε.Ε., παρά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. έχουν οικονομίες που είναι η κάθε μια οκτώ φορές μεγαλύτερη από αυτή της Ρωσσίας.

Δεύτερο, και ακόμη σημαντικότερο, είναι ότι, παρά τις κοινές απόψεις τους σε περιφερειακά ζητήματα, η Ρωσσία και το Ισραήλ διαφέρουν σημαντικά στο πώς συνδέουν την ισραηλο-παλαιστινιακή διένεξη με την περιφερειακή σταθερότητα. Όπως το έθεσε ο Πούτιν, απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με αυτή τη διένεξη: «Εμείς εκκινούμε από το γεγονός ότι η μεσανατολική σύγκρουση [μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων] είναι μία από τα κύριες αιτίες της αποσταθεροποίησης όχι μόνο για την περιοχή αλλά επίσης για όλον τον κόσμο. Η ταπείνωση κάθε λαού που ζει στην περιοχή ή όπου αλλού στον κόσμο είναι ξεκάθαρα πηγή αποσταθεροποίησης και πρέπει να τελειώνουμε με αυτό». Για να το θέσουμε απλά, η ρωσσική κυβέρνηση βλέπει τη διένεξη ως βασικό τροφοδότη του εξτρεμισμού και της τρομοκρατίας. Οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι, από την άλλη, βλέπουν τον εξτρεμισμό και τη τρομοκρατία ως εκφράσεις της εχθρότητας προς το Ισραήλ και της αντίθεσης προς την ύπαρξη του Ισραήλ, παρά ως αντίδραση στην ισραηλο-παλαιστινιακή διένεξη.

Οι ηγέτες της Ρωσσίας και του Ισραήλ, ωστόσο, εμφανίζονται να είναι ιδιαιτέρως πραγματιστές σχετικά με τις σημαντικές αποκλίσεις απόψεων που έχουν και να είναι σε θέση να τις κάνουν στην άκρη, επιδιώκοντας να κερδίσουν από άλλες ευκαιρίες. Όπως το έθεσε ένας Ρώσσος διεθνολόγος από το περίφημο Ινστιτούτο Παγκόσμιας Οικονομίας και Διεθνών Σχέσεων της Μόσχας: «Το Ισραήλ αντιλαμβάνεται ότι η Ρωσσία στηρίζει την Παλαιστίνη. Σχεδόν όλος ο κόσμος στηρίζει την Παλαιστίνη. Και λοιπόν;» Πράγματι, μερικοί στο Ισραήλ σκέφτονται το ίδιο και, ακόμη περισσότερο, αντιλαμβάνονται και μια άτυπη αυτοσυγκράτηση της Ρωσσία. 

Αυτή η ιστορία έχει ακόμη πολύ δρόμο μπροστά.    

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο Al-Monitor στις 26 Νοεμβρίου 2014