Οι εκκαθαρίσεις αποδεκατίζουν τον τουρκικό στρατό

 του Metin Gurcan

Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις προχωρούν σε έναν νέο γύρο εκκαθαρίσεων, αν και ακόμη προσπαθούν να συνέλθουν από την αρχική «σφαγή», που ακολούθησε το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016. Ο υπουργός άμυνας Νουρετίν Τσανικλί ανακοίνωσε στις 18 Απριλίου ότι εντοπίστηκε ένας μυστικός πυρήνας 3.000 αξιωματικών και υπαξιωματικών που συνδέονται με τον φερόμενο ως εγκέφαλο του πραξικοπήματος Φετουλάχ Γκιουλέν, έναν Σουνίτη κληρικό που ζει εξόριστος στην Πενσυλβάνια. Υποσχέθηκε ότι όλοι τους θα διωχθούν από το στράτευμα. 

Από τις 18 Μαΐου, περίπου 550 αξιωματικοί και υπαξιωματικοί έχουν ήδη συλληφθεί. Σύμφωνα με τους κυβερνητικούς ανακριτές, τα ανώτερα στελέχη της αποκαλούμενης «Τρομοκρατικής Οργάνωσης Φετουλάχ Γκιουλέν» (FETO), ένας όρος που αναφέρεται από την Άγκυρα για τους οπαδούς του Γκιουλέν, έχουν στραφεί στη χρήση σταθερών τηλεφωνικών δικτύων σε αγορές, περίπτερα και καφετέριες για να μην ανακαλυφθούν όταν επικοινωνούν με τα μέλη της οργάνωσης στο στρατό.  

Οι εισαγγελείς επιμένουν ότι παρά τις εκκαθαρίσεις, περίπου 10.000 υπόπτων γκιουλενιστών αμέσως μετά το πραξικόπημα, η ομάδα διατηρεί μια ισχυρή παρουσία στο στρατό και προσπαθεί να αναδιοργανωθεί. Οι κατηγορίες, ωστόσο, εγείρουν νέες ανησυχίες σχετικά με την εικαζόμενη ικανότητα της FETO να διεισδύσει στην στρατιωτική δομή, όπως επίσης για την ικανότητα των ενόπλων δυνάμεων να αντιμετωπίσουν έναν νέο γύρο διώξεων.

Η Άγκυρα σιωπά σχετικά με το αντίκτυπο των εκκαθαρίσεων, καθώς αυξάνει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον του εκτός νόμου PKK και των παραφυάδων του στην Τουρκία, το Ιράκ και στη Συρία. Αλλά μια ανάλυση των κυβερνητικών δεδομένων μάς δείχνει τις ανησυχητικές ελλείψεις σε στρατηγούς και αξιωματικούς όπως επίσης και σε εξειδικευμένο προσωπικό, όπως είναι οι πιλότοι και οι Ειδικές Δυνάμεις που μπορούν να επιδεινωθούν από έναν νέο γύρο εκκαθαρίσεων.

Η πλέον πρόσφατη διαθέσιμη αποτύπωση της κατάστασης του τουρκικού στρατού δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο του 2017, μετά από τον αρχικό γύρο εκκαθαρίσεων που ξεκίνησαν στις 27 Ιουλίου 2016. Η σύγκριση με τα στοιχεία από τον Μάρτιο του 2016, πριν το πραξικόπημα δείχνει ότι υπάρχει μια μείωση κατά 40% των στρατηγών -από 325 σε 201, και στα τρία σώματα του στρατού και ένα 20% στους αξιωματικούς, από 35.451 σε 25.728.

Η απόλυση σχεδόν 1.400 επιτελικών αξιωματικών (το 77% του συνόλου) και η κατάργηση συστήματος του επιτελικού αξιωματικού τον Αύγουστο του 2016, δείχνει ότι το σώμα των αξιωματικών ήταν ένας πρωταρχικός στόχος για τη FETO καθώς ζητούσε να κερδίσει επιρροή. Οι επιτελικοί αξιωματικοί είναι οι πλέον μορφωμένοι και συνιστούν μια προνομιακή ομάδα στο σώμα των αξιωματικών, και συνήθως διορίζονται στις πλέον κρίσιμες θέσεις στο κεντρικό επιτελείο, ενώ έχουν προτεραιότητα στην επιλογή για τις αποστολές εξωτερικού. 

Οι αριθμοί δεν περιλαμβάνουν τη χωροφυλακή και την ακτοφυλακή, οι οποίες αποσπάστηκαν από τη στρατιωτική διοίκηση και εντάχθηκαν στο Υπουργείο Εσωτερικών. Από το Φεβρουάριο του 2017, οι στρατιωτικές ακαδημίες και οι σχολές αξιωματικών συνεχίζουν να βγάζουν σπουδαστές, με τον αριθμό των αξιωματικών να φθάνει σήμερα περίπου τις 27.000 και των υπαξιωματικών τις περίπου 67.000. Παρά τις νέες ενισχύσεις το σύνολο παραμένει κάτω από τα επίπεδα προ του πραξικοπήματος.

Η έρευνα, από τον Ιανουάριο του 2018, στη σύνθεση των δυνάμεων που έχουν εκκαθαρισθεί, προσφέρει επιπλέον πληροφορίες.

Η ομάδα που επηρεάστηκε περισσότερο από τις εκκαθαρίσεις είναι η στρατιωτική ελίτ. Από τους 325 στρατηγούς και ναυάρχους στα τρία σώματα σχεδόν οι μισοί (150) έχουν αποστρατευθεί. Μεταξύ αυτών ήταν 2 στρατηγοί 4 αστέρων, 9 αντιστράτηγοι, 30 υποστράτηγοι και υποναύαρχοι, και 126 ταξίαρχοι και υποναύαρχοι. Συνολικά, επισήμως, σχεδόν το 44% ανώτατων αξιωματικών του στρατού ξηράς, το 42% της αεροπορίας και το 58% του ναυτικού εκδιώχθηκε. Επιπλέον, 586 συνταγματάρχες αναγκάστηκαν να παραιτηθούν από το Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο στις 23 Αυγούστου 2016.

Περισσότερο απ’ όλους επηρεάστηκαν οι πιλότοι της πολεμικής αεροπορίας. Η Τουρκική Πολεμική Αεροπορία είχε σχεδόν 2 πιλότους για κάθε ένα από τα 329 μαχητικά αεροπλάνα -συμπεριλαμβανομένων 240 F-16- πριν το πραξικόπημα, αλλά η απόλυση 280 πιλότων μείωσε την αναλογία σε λιγότερο από έναν πιλότο από τον Σεπτέμβριο του 2017. (Η τουρκική αεροπορία περιλαμβάνει ακόμη 90 μεταγωγικά αεροπλάνα, 7 αεροσκάφη δεξαμενόπλοια, και 105 εκπαιδευτικά). Με 400 ετοιμοπόλεμους πιλότους να μπαίνουν στον κατάλογο, η αναλογία έφθασε στο 1,2, αλλά για να πετύχει την προ του πραξικοπήματος αναλογία μπορεί να πάρει ακόμη 3 χρόνια.

Οι πιλότοι των ελικοπτέρων είναι σε παρόμοια κατάσταση. Σχεδόν 40 απ’ αυτούς απολύθηκαν. Η συρρίκνωση σημαίνει πολύ μεγαλύτερο φόρτο εργασίας για τις υπηρεσίες και τους πιλότους της αεροπορίας και της αεροπορίας στρατού, που βρίσκονται σε ένταση πολεμώντας το ΡΚΚ, περιπολούν τον τουρκικό εναέριο χώρο και πραγματοποιούν διασυνοριακές επιχειρήσεις. Συχνότερες περιόδους βάρδιας, βαρύτερος φόρτος εργασίας και αυξανόμενη κούραση και άγχος είναι οι πρώτες συνέπειες της μικρότερης αναλογίας πιλότων και αεροσκαφών.

Το προσωπικό των ειδικών δυνάμεων, όπως αυτών των υποβρυχίων καταστροφών και της εναέριας έρευνας και διάσωσης, υπέστησαν επίσης έναν δυσανάλογο αριθμό αποστρατεύσεων. Πολλοί από την αφρόκρεμα των μονάδων και των διοικήσεων συνελήφθησαν και απολύθηκαν από το στρατό με την κατηγορία της συμμετοχής τους στην εξέγερση. Παρομοίως, υπάρχουν αναφορές για απολύσεις πολυάριθμων πιλότων ελικοπτέρων και άλλων αξιωματικών και υπαξιωματικών στις ομάδες έρευνας και διάσωσης, που θεωρούνται ότι ανήκουν στην ελίτ του τουρκικού στρατού

Οι εκκαθαρίσεις υποδεικνύουν μια εστιασμένη και σκόπιμη προσπάθεια στρατολόγησης από τους γκιουλενιστές. Η ομάδα προφανώς επιζήτησε αρχικώς να αποκτήσει πρόσβαση στο σύστημα διαχείρισης προσωπικού των ενόπλων δυνάμεων, ώστε να ελέγχει τις προαγωγές και τις τοποθετήσεις. Από εκεί, η FETO φαίνεται να έχει στοχεύσει το σύστημα των επιτελικών αξιωματικών με σκοπό να διεισδύσει στην κεντρική διοίκηση του στρατού. Οι πιλότοι και οι διοικητές των ειδικών επιχειρησιακών μονάδων για να ελέγχει τα κρίσιμα στρατιωτικά στελέχη, άμεσα σχετίζεται με την επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα. Και οι υπηρεσίες στρατιωτικών πληροφοριών, το δικαστικό σύστημα και το σύστημα υγεία για να προωθήσει την κρυφή του ατζέντα. Ως εκ τούτου, η εκκαθάριση των ανώτερων βαθμίδων του στρατού είχε μεγαλύτερη σημασία από το να γινόταν σε κατώτερους στρατιώτες.

Για να αντισταθμίσει τις ελλείψεις, ο τουρκικός στρατός προσπαθεί με ταχύτητα να στρατολογήσει πολίτες. Φυσικά η πλήρωση των τάξεων του στρατού, τόσο γρήγορα, με πολίτες εγείρει ανησυχίες για την ποιότητα, την πειθαρχία, τον επαγγελματισμό και τη συναδελφική αλληλεγγύη στο στρατό. Επιπλέον, εκατοντάδες στρατιωτικοί που έχουν παυθεί προσωρινά, αναμένουν τα αποτελέσματα των ερευνών, ένας ακόμη παράγοντας που κάνει τη διαχείριση του ελλείμματος του προσωπικού ακόμη δυσκολότερη.

Στον στρατό οι περισσότερες εκκαθαρίσεις έγιναν στο Γενικό Επιτελείο και στην έδρα της κεντρικής διοίκησης στην Άγκυρα, και στα σώματα και τις ταξιαρχίες στην Κωνσταντινούπολη και στην Άγκυρα, καθώς εκείνες συμμετείχαν κατά πλειοψηφία στην ανταρσία της 15^ης Ιουλίου. Το 2^ου Σώμα Στρατού στην Μαλάτια, η οποία είναι υπεύθυνη για την μάχη κατά της τρομοκρατίας στα νοτιοανατολικά και οι στρατιώτες που υπηρέτησαν στις τουρκικές επιχειρήσεις στη Συρία έχουν επηρεαστεί πιο λίγο ως τώρα, με μεγάλη πιθανότητα να εκκαθαριστούν αργότερα. 

Αυτό το λέει ο πραγματισμός με τον οποίο η κυβέρνηση πραγματοποιεί την απογκιουλενοποίηση στο στρατό. Σήμερα, περίπου 20 ταξιαρχίες του 2^ου σώματος στρατού είναι επιχειρησιακά ενεργές με νέους διοικητές.

Η ηγεσία του ναυτικού επηρεάστηκε λιγότερο. Οι περισσότερες αποστρατεύσεις έγιναν από τα γραφεία διοίκησης στην Άγκυρα ή από προσωπικό που υπηρετεί σε πιο χαμηλές θέσεις της διοίκησης.

Όσον αφορά την αεροπορία, αν και φαίνεται ότι αντιμετωπίζονται οι συνέπειες από τις αποστρατεύσεις, οι περισσότεροι από τις επίλεκτες μονάδες θα χρειαστεί τουλάχιστον ακόμη τρία χρόνια για να γυρίσει στα επίπεδα προ του πραξικοπήματος.

Μετά από την απόπειρα του πραξικοπήματος, η Τουρκία ίδρυσε ένα Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας που είναι συνδεδεμένο με το υπουργείο Άμυνας και προσφέρει προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα για την κάλυψη των κενών θέσεων. Αλλά αυτά τα προγράμματα είναι ανεπαρκή για να παράσχουν το πνευματικό κεφάλαιο, ιδιαιτέρως στο μεταπτυχιακό επίπεδο, που χρειάζεται ο στρατός για τον μετασχηματισμό του. 

Σχεδόν δύο χρόνια από την απόπειρα πραξικοπήματος, οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις δεν έχουν ακόμη ανακάμψει πλήρως. Ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση είναι το μεταπτυχιακό πρόγραμμα στρατιωτικών σπουδών στην αγγλική γλώσσα, που θα ξεκινήσει το φθινόπωρο στο Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας στη συνοικία Λεβέντ της Πόλης.

Ο τουρκικός στρατός είναι τελευταίως πολύ απασχολημένος με τις αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις στη Τουρκία και στο εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένων ειρηνευτικών αποστολών στο Αφγανιστάν και τα Βαλκάνια, και τις προσπάθειες προβολής ισχύος στο Κατάρ, στη Σομαλία, στο νησί Σουακίν του Σουδάν, και στο Αιγαίο πέλαγος και την Ανατολική Μεσόγειο. Εν τω μεταξύ, οι θεσμοί του βρίσκονται σε ένταση εξαιτίας των βιαστικών μεταρρυθμίσεων και των εξελισσόμενων μαζικών εκκαθαρίσεων μετά από το πραξικόπημα.

Αρκετοί άλλοι παράγοντες -περιλαμβανομένων ασυνεπών πολιτικών οδηγιών για τη στρατιωτική μεταρρύθμιση, έλλειψη πολιτικο-στρατιωτικής ολοκλήρωσης, ασάφεια σχετικά με το καθεστώς του Γενικού Επιτελείου, τριβές μεταξύ του Γενικού Επιτελείου και του Υπουργείου Άμυνας, και η εξελισσόμενη μετάβαση της Τουρκίας από ένα κοινοβουλευτικό σύστημα σε μια εκτελεστική προεδρία έχουν επιδεινώσει την σύγκρουση εξουσιών και την έλλειψη διανοητικού κεφαλαίου εντός του στρατού. Ακόμη χειρότερα, όλες αυτές οι θεσμικές προκλήσεις συμπίπτουν με την ατέρμονη κρίση μεταξύ της Τουρκίας και των δυτικών της συμμάχων, κυρίως τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ.

Φυσικά, εάν ο Τσανικλί ακολουθήσει την υπόσχεσή του να αποστρατεύσει ακόμη 3.000 επαγγελματίες στρατιώτες, οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις μπορεί να ανακαλύψουν ότι είναι ακόμη πιο δύσκολο να αποκαταστήσουν μια χρυσή ισορροπία μεταξύ της απογκιουλενοποίησης και της επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας. 

Πηγή: https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2018/05/turkey-military-purges-career-officer-pilot.html?utm_campaign=20180529&utm_source=sailthru&utm_medium=email&utm_term=Daily%20Newsletter