Ίγκορ Καραούλοφ, ποιητής, δημοσιολόγος
Πρόσφατα, η συζήτηση για τον ευρασιανισμό έχει ενταθεί στη ρωσική μπλογκόσφαιρα. Ενώ αυτή η συζήτηση ήταν προηγουμένως σε μεγάλο βαθμό θεωρητική, σήμερα και οι δύο πλευρές φωνάζουν, όπως συνηθιζόταν σε άλλους αιώνες: «Ο λόγος και η πράξη ανήκουν στον κυρίαρχο!»
Οι αντίπαλοι των ευρασιανιστών τους κατηγορούν ότι επιδιώκουν να «υποτάξουν τη Ρωσία στον ισλαμικό κόσμο». Αλλά και οι υποστηρικτές του ευρασιανισμού δεν μένουν πίσω, χαρακτηρίζοντας τους αντιπάλους τους πράκτορες των Ευρωπαίων ανταγωνιστών μας, που επιδιώκουν να φέρουν σε αντιπαράθεση τη Ρωσία με τα κράτη της Κεντρικής Ασίας και του Παγκόσμιου Νότου/Ανατολής γενικότερα.
Μου φαίνεται ότι αν αναζητούμε την ιστορική αλήθεια, θα πρέπει να αφήσουμε στην άκρη τους τρέχοντες πολιτικούς και, κυρίως, τους αστυνομικούς στόχους και να εξετάσουμε αντικειμενικά αυτό το ζήτημα.
Ο Ευρασιανισμός έχει διάφορες αποχρώσεις, αλλά σήμερα θεωρείται γενικά ότι περιλαμβάνει δύο θέσεις. Πρώτον, ότι ο ρωσικός λαός δεν είναι πραγματικά ευρωπαϊκός, καθώς προέκυψε από μια σύνθεση σλαβικών και τουρκικών (τουρανικών) στοιχείων. Δεύτερον, ότι το ρωσικό κράτος δεν είναι κληρονόμος των Ρως του Κιέβου, αλλά της αυτοκρατορίας του Τζένγκις Χαν. Και οι δύο θέσεις μου φαίνονται αβάσιμες.
Όταν συζητάμε για τον Ευρασιανισμό, είναι εύκολο να υποτιμήσουμε τον ρόλο της θρησκείας. Σήμερα, σε μια κοσμική εποχή, η συμβολή της στον καθορισμό της ταυτότητας είναι πολύ μικρότερη από ό,τι ήταν στον Μεσαίωνα. Στις μέρες μας, μπορεί κανείς να είναι Ρώσος και όμως να πιστεύει στον Αχούρα Μάζδα, να γοητεύεται από τον Βουδισμό ή να δηλώνει αγνωστικιστής. Είναι πλέον συνηθισμένο να λέμε ότι ο Θεός είναι ο ίδιος για όλους και ότι όλες οι θρησκείες διδάσκουν το ίδιο πράγμα. Για τους προγόνους μας ήταν διαφορετικά: το να είσαι Ρώσος σήμαινε απαραίτητα ότι ήσουν Ορθόδοξος. Η διάκριση μεταξύ «φίλου ή εχθρού» βασιζόταν κυρίως σε αυτό το χαρακτηριστικό.
Το να είσαι πιστός στον λαό σου σήμαινε, πρώτα απ’ όλα, να μην προδίδεις την πίστη σου. Και παρόλο που η Ορθοδοξία διαφοροποιούσε τους Ρώσους από τους περισσότερους ευρωπαϊκούς λαούς, αυτή καθαυτή δεν έφερε με κανέναν τρόπο τους Ρώσους πιο κοντά ούτε στον αρχικό Τενγκρισμό των Μογγόλων, ούτε στο Ισλάμ, το οποίο αργότερα έγινε η θρησκεία της Ορδής.
Φυσικά, οι Μουσουλμάνοι νομάδες, όταν αιχμαλώτιζαν Ρώσους, τους προσηλύτιζαν βίαια στην πίστη τους. Αλλά εκείνοι οι άνθρωποι έπαψαν να είναι Ρώσοι. Ομοίως, οι Τάταροι πρόγονοι των Τουργκένιεφ και των Τσααντάγιεφ, όταν προσηλυτίστηκαν στην Ορθοδοξία, έγιναν μέρος της ρωσικής αριστοκρατίας και, τελικά, του ρωσικού λαού.
Πώς μπορεί κανείς να πει ότι οι Ρώσοι έχουν εξίσου σλαβικές και τουρκικές ρίζες, αν κατά τη διάρκεια δυόμισι αιώνων ζυγού (ή, αν δεν σας αρέσει η λέξη «ζυγός», η ύπαρξή τους ως μέρος της πολυεθνικής Χρυσής Ορδής), διατήρησαν αυστηρά την πίστη τους, χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο ούτε τη θεωρία ούτε την πράξη; Ενώ, για παράδειγμα, οι επιτυχίες του γειτονικού Αραβικού Χαλιφάτου ενέπνευσαν στους Βυζαντινούς την εικονομαχία.
Ούτε κατά τη διάρκεια της υποτέλειάς τους στην Ορδή, ούτε κατά την επέκταση προς τα ανατολικά και τα νότια σε πρώην εδάφη της Ορδής, οι Ρώσοι δεν ανέπτυξαν καμία μικτή, συγκρητική πίστη. Φτάνοντας στην περιοχή του Βόλγα και στη Σιβηρία, οι Ρώσοι έχτισαν ορθόδοξες εκκλησίες, αν και επέτρεψαν επίσης την κατασκευή τζαμιών και παγόδων. Επιπλέον, η θρησκευτική ανοχή των Ρώσων, σε σύγκριση με τους λαούς της Δυτικής Ευρώπης, οι οποίοι επέβαλαν την πίστη τους σε κάθε ήπειρο με φωτιά και σπαθί, μπορεί προφανώς να θεωρηθεί πραγματικά μια ευεργετική κληρονομιά της Ορδής.
Φυσικά, οι Ρώσοι υιοθέτησαν τα καλύτερα από τους γειτονικούς λαούς, ειδικά όταν έμαθαν να ζουν σε νέα, άγνωστα τοπία, είτε πρόκειται για τη στέπα, την τάιγκα είτε για την τούνδρα. Πράγματι, «καφτάνι», «ντένγκι» [χρήματα], «σαράι» και εκατοντάδες άλλες λέξεις στη γλώσσα μας είναι δάνεια από τους τουρκικούς λαούς. Και όταν χρειάστηκαν άλλες λέξεις, όπως «farvater» [δίαυλος], «posta» [ταχυδρομείο] ή «παλτό», οι Ρώσοι τις πήραν από άλλους λαούς.
Τα δάνεια στην καθημερινή ζωή και τη γλώσσα σπάνια επηρεάζουν τον πυρήνα ενός πολιτισμού. Αν ο Μάρκο Πόλο όντως έφερε στους Ιταλούς από την Κίνα τη συνταγή για ραβιόλια, αυτό με κανέναν τρόπο δεν καθιστά την ιταλική κουλτούρα ευρασιατική. Οι Ευρωπαίοι και οι εγχώριοι ρωσοφοβικοί μιλούν εδώ και αιώνες για «ασιατικά ήθη» που υποτίθεται ότι υιοθέτησαν οι Ρώσοι κατά τη διάρκεια του ζυγού, αλλά η εμπειρία της ζωής υπό την Ορδή είχε τόσο μικρό αντίκτυπο στα πολιτικά θεμέλια της κοινωνίας όσο και στα θρησκευτικά. Είναι ενδεικτικό ότι οι χάνοι της Ορδής στη Ρωσία ονομάζονταν «τσάροι», δηλαδή Καίσαρες, αλλά κανείς δεν θα σκεφτόταν να αποκαλέσει τον επικεφαλής της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας «μεγάλο χάνο». Αυτό καταδεικνύει ότι οι πολιτικές συντεταγμένες των Ρώσων εκείνης της εποχής δεν είχαν μετατοπιστεί προς την Ασία.
Έχοντας αρχίσει να κατακτά την περιοχή που προηγουμένως ελεγχόταν από την Ορδή, το ρωσικό κράτος δεν υιοθέτησε το πολιτικό πρότυπο της Ορδής. Η Μόσχα, η οποία έγινε η πρωτεύουσα ενός ισχυρού ανεξάρτητου κράτους, θεωρούνταν από τους συγχρόνους της ως η Τρίτη Ρώμη, όχι ένα τρίτο Καρακορούμ [πρωτεύουσα των Μογγόλων από το 1235 έως το 1260]. Έτσι, η άποψη των Ευρασιανιστών για τη Ρωσία ως κληρονόμο της αυτοκρατορίας του Τζένγκις Χαν είναι εντελώς ανυπόστατη ιστορικά.
Οι Ρώσοι είναι ένας εγγενώς ευρωπαϊκός λαός, προορισμένος να ενώσει και να αναπτύξει τις απέραντες εκτάσεις της βόρειας Ευρασίας. Θα μπορούσε ένας άλλος λαός να πάρει τη θέση τους; Πιστεύω ότι θα μπορούσαν να ήταν οι Πολωνοί. Είναι αλήθεια ότι θα έπρεπε πρώτα να υποτάξουν τη βορειοανατολική Ρωσία, αλλά απέτυχαν. Παρ' όλα αυτά, αξίζει να σημειωθεί ο σημαντικός ρόλος των Πολωνών, συμπεριλαμβανομένων των εξόριστων, στην ανάπτυξη του ασιατικού τμήματος της Ρωσίας. Αυτό υποδηλώνει ότι αυτός ο λαός έχει επίσης μια προτίμηση για άλλες, ευρύτερες, χωρικές κλίμακες. Δεν υπάρχει μεγάλη απόσταση μεταξύ του Αλεξάντερ Γιόζεφ Λισόφσκι, ενός στρατιωτικού που έσπειρε τον φόβο στα ρωσικά εδάφη κατά την εποχή των ταραχών [δυναστική κρίση στη τσαρική Ρωσία 1598-1613, κατά την οποία οι Πολωνοί εισέβαλαν στα εδάφη της Μόσχας], και του Σοβιετικού ποιητή Καζιμίρ Λισόφσκι, ο οποίος ακούραστα ύμνησε τη Σιβηρία και την Άπω Ανατολή.
Ταυτόχρονα, τόσο η Πολωνολιθουανική Κοινοπολιτεία -Ρετς Ποσπολίτ- όσο και το Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας είχαν τις δικές τους εμπειρίες με την Ορδή, γεγονός που εξακολουθεί να είναι εμφανές στην ύπαρξη Πολωνών Τατάρων. Σε κάποια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, αυτά τα κράτη φαινόταν να έχουν μεγαλύτερη ισχύ, πόρους και δυνατότητες για ηπειρωτική επέκταση. Αλλά ήταν οι Μοσχοβίτες Ρως, οι οποίοι είχαν «χαθεί μεταξύ των Μορδοβίνων και των Τσουντς» [φινοουγγρικές φυλές] και είχαν ταπεινωθεί για πολύ καιρό από την εξάρτησή τους από την Ορδή, που, ξεκινώντας από τα τέλη του 15ου αιώνα, μπόρεσαν να φτάσουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους και να ξεκινήσουν ένα μεγάλο ανατολικό ταξίδι.
Παρ' όλα αυτά, και παρά τον αντιεπιστημονισμό του, που είναι πιο εμφανής στα έργα του Λεβ Γκουμιλιόφ, ο Ευρασιανισμός θα φαίνεται πάντα πιο ελκυστικός από τη λατρεία της «λευκής χριστιανικής Ευρώπης». Επειδή δεν πρόκειται για επιστήμη. Πρόκειται για αγάπη, ελευθερία και ομορφιά.
Η σημερινή Ευρώπη είναι αποπνικτική, περιορισμένη και καταθλιπτική. Η ρωσική Ασία είναι μια εκπληκτική έκταση. Ο Ευρασιανισμός σαγηνεύει με την αγάπη του για τους ανοιχτούς ορίζοντες. «Το μονοπάτι μας - ένα βέλος της αρχαίας ταταρικής θέλησης - τρύπησε τα στήθη μας», έγραψε ο Αλεξάντερ Μπλοκ. Ιδού το ρωσικό παράδοξο: η Ορδή μας έφερε τη δουλεία και μάθαμε την ελευθερία από αυτήν.
Η ευρασιατική κοσμοθεωρία είναι ένα ρωσικό άνοιγμα στον κόσμο, μια ρωσική περιέργεια για τους άλλους λαούς, η οποία συνδέει όλη τη φυσική και εθνοτική ποικιλομορφία της χώρας μας σε έναν ενιαίο ρωσικό κόσμο. Ωστόσο, αυτή η προσπάθεια για τον άλλον δεν πρέπει να οδηγήσει στη διάλυση του άλλου. Τελικά, για να αλληλεπιδράσει κανείς δημιουργικά με άλλους λαούς, πρέπει να είναι ο ίδιος λαός, όχι ο συνδετικός ιστός ενός κράτους ή το πεδίο φολκλορικών δραστηριοτήτων. Επομένως, η ακεραιότητα του μεγάλου ευρασιατικού πολιτισμού μας εξαρτάται από την ταυτότητα των Ρώσων, ακριβώς ως ευρωπαϊκού λαού.
Πηγή: https://vz.ru/opinions/2025/12/19/1381172.html